Grenzeloos vloeibaar

Ik kan me de tijd nog herinneren dat er sterke verhalen verteld werden over achtervolgingen door de gemeentepolitie: als je de gemeentegrens over was, mochten ze niks meer doen en was je veilig op je Puch Maxi. Gemeenten en grenzen, het is al tijden een issue. 

Grenzen zijn mentale, geografische en juridisch dingen. Er zijn mensen die muren bouwen om andere weg te houden. De rijdende rechter beslecht ook vaak grensgeschillen: stond die schutting nu op mijn of op jouw grond? De mannen van het kadaster bepalen de erfgrens. Soms zijn grenzen heel manifest. Tilburg je bent er, staat er bij de ingang van mijn stad. Overigens staat er niet Tilburg ‘je bent er geweest’ als je de stad weer verlaat, maar dat terzijde. Soms zijn ze onbekend, want: in welke veiligheidsregio woon jij? Ben je ook zo blij met je waterschap? Is jouw arbeidsmarktregio erg proactief? Het zoeken naar gemeenschapsgrenzen is actueler dan ooit. Komt er een Schengengrens tussen Ierland en Noord-Ierland na de Brexit? Wat is het effect van een hek bij Hongarije of bij Mexico? Ook gemeenten heroriënteren zich op hun grenzen en hun taken en de vraag is wie daarbij aangesproken wordt voor wat en in welk werkgebied.

Over de muur

In het denken over de nieuwe verzorgingsstaat wordt de burger centraal gesteld en moet deze actief participeren. Maar die burger vertoont steeds vaker vrijgevochten gedrag, wil de ene keer hier en de andere keer daarbij horen. Over de Muur was in 1983 al een hit van het Klein Orkest. In veel opzichten doen grenzen er sindsdien amper meer toe. Vervuiling verplaatst zich over de hele wereld, een plastic flesje dat hier op de grond valt kan uiteindelijk in de Stille Oceaan eruit gevist worden. Informatie flitst met een druk op een knop over de hele wereld, net als geld. Grondstoffen worden over de hele wereld verplaatst, waarom zouden we mensen dan binnen grenzen opsluiten en bedienen?

Complexe vraagstukken hebben vaak veel verschillende facetten, die allemaal een eigen ‘geografie’ kennen. Eén van de meest ingewikkelde opgaven voor het openbaar bestuur zal de komende jaren zijn om grenzeloos te worden. We hebben en krijgen met een pop-up-samenleving te maken die ons steeds meer zal uitdagen om ad hoc, tijdelijk en vloeibaar te reageren. De term ‘vloeibaar’ komt van de socioloog Zygmund Bauman die er op wijst dat moderne samenlevingen weliswaar nog steeds patronen en structuren kennen, maar dat die structuren niet meer vastliggen en voortdurend vervormen. Besturen zullen dit patroon moeten gaan volgen omdat ze anders voortdurend net niet passen en de plank misslaan. De net niet passende overheid boet aan effectiviteit en legitimiteit in.

Tijdelijkheid in het bestuur heeft veel consequenties, variërend van rechtsposities van ambtenaren tot mobiele gemeentehuizen en virtuele politieke besluitvorming. Ook hier dreigt een nieuwe tweedeling, namelijk tussen degenen die van grenzeloosheid genieten en degenen die er onder lijden. Bestuurders zullen voor beiden moeten klaar staan. Meer dan ooit zullen mentale grenzen en bestuurlijke grenzen met elkaar in botsing komen. In mijn hoofd ben ik hier, waarom moet ik me aan regels van daar houden? Het psychologisch contract valt niet meer samen met het juridische contract. Voor nu betekent het een oproep om vanaf heden geen tijd meer te besteden aan grenzen, gemeentelijke herindelingen, gemeenschappelijke regelingen etcetera. Vloeibaarheid en tijdelijkheid moeten het Leitmotiv zijn van toekomstig bestuur.

Haal uw master bij de beste academische masteropleider van Nederland!

In de Master of Public Management & Non-Profit Management reiken we u nieuwe kennis en nieuwe, concrete vaardigheden aan. U ontwikkelt een visie op de uitdagingen van uw organisatie vanuit meerdere invalshoeken. En u leert deze uitdagingen te beoordelen en aan te pakken vanuit de opgedane kennis.

Lees meer over deze Master