Toezicht en de effectiviteit van leiderschap
Voordat u direct namen begint in te vullen: ik ga het niet hebben over Donald Trump, Jacob Zuma, Bashar Al-Assad, Robert Mugabe, Angela Merkel of Marine le Pen. En ik ga het evenmin hebben over wijlen Steven Jobs, Bill Gates of het collega-bestuurslid of de CEO van uw organisatie. Wanneer dit artikel associaties oproept, is daar waarschijnlijk een reden voor.
Een van mijn favoriete auteurs over leiderschap is Manfred Kets de Vries, die waarschijnlijk alom bekend is als de psychotherapeut/econoom. Toen ik voor het eerst een van zijn boeken over leiderschapspersoonlijkheden las, was ik wat geschokt en dacht ik dat hij overdreef. Waarom? Hij diagnosticeerde en beschreef leiders als personen met een ernstige mentale ziekte. Het klonk allemaal erg zwaar en verontrustend. Wat hij in ' Leiders, narren en bedriegers' (2003) stelde, is 'dat er een groot potentieel voor verstoring bestaat wanneer leiders proberen te handelen uit de fantasieën van hun volgers'.
In de afgelopen decennia heb ik heel veel mensen ontmoet die werden beschouwd als leiders (in het bedrijfsleven, bij de overheid, in de politiek, in wetenschappelijke kringen en in de kunstscène). Hoe meer ik situaties en persoonlijkheden kan vergelijken, hoe meer ik Seneca en Manfred Kets de Vries gelijk moet geven. Genialiteit komt met wat krankzinnigheid en leiderschap is nooit voor 100% gebaseerd op rationaliteit: er is altijd op zijn minst wat irrationaliteit aanwezig. Dat vertaalt zich ook in de verhouding tussen leiders en volgers: er is altijd een spanning tussen liefde en haat, bewondering en walging.
Het is interessant om te zien dat krankzinnigheid en irrationaliteit niet alleen negatief zijn. Er is absoluut een positieve kant die verandering, vitaliteit en originaliteit met zich meebrengt. De echte vraag is hoe ze zo in balans kunnen worden gebracht dat het land of de organisatie voordeel kan behalen met het leiderschap.
Narcistische leider
Manfred Kets de Vries presenteert archetypes van leiderschapspersoonlijkheden. Hij stelt dat de narcistische leider verreweg de meest voorkomende persoonlijkheid is. We zijn allemaal een beetje narcistisch en hebben gewoon een tikje narcisme nodig om als personen te overleven. Een gezonde hoeveelheid narcisme helpt leiders om effectief leiding te geven. Wanneer het narcisme echter uit de hand loopt, kan het ertoe leiden dat de verbinding met de werkelijkheid verloren gaat en je als een egoïstische maniak in je eigen fantasiewereld leeft. Het kan zelfs leiden tot volledig dysfunctioneel gedrag. Let op de leiders die elke dag de noodzaak voelen om 'Ik ben geweldig', 'Ik heb het fantastisch gedaan' en 'Er is niemand beter dan ik' te zeggen en die continu bewondering nodig hebben: deze leiders ontwikkelen vaak vergiftigde relaties met hun omgeving. Ze zijn verslaafd aan bewondering die moet worden gevoed door hun volgers. Net als een echte junk worden ze op een irrationele manier gek als ze niet genoeg krijgen van wat ze nodig hebben en waarnaar ze hunkeren. Ze schelden en vleien, ze behagen en dreigen, ze liegen en bedriegen: ze zullen alles doen om in hun behoefte te voorzien en willen eindeloze bewondering.
Kan dat stoppen of kunnen ze overleven? Er kan effectief leiderschap worden ontwikkeld wanneer de omgeving de juiste controles en evenwichten vindt om de leider/patiënt zich op een aanvaardbare manier te laten gedragen. Wanneer het gedrag van de junk/leider echter ondraaglijk en ineffectief wordt, zal diezelfde omgeving een manier vinden om het leiderschap te stoppen. Sterk geïnstitutionaliseerde omgevingen doen dat op een min of meer beschaafde manier, terwijl andere culturen geneigd zijn om ruwere middelen in te zetten.
Wat levert deze analyse ons op?
Het analyseren van leiderschap vanuit een organisatorisch of institutioneel perspectief levert inzichten op, maar mist de persoonlijke psychologische aspecten. Je moet proberen te begrijpen waardoor het gedrag ontstaat. Het is diepgeworteld en nooit eendimensionaal.
Psychoanalytische inzichten, zoals de archetypes van Manfred Kets de Vries, zijn nuttig wanneer het gedrag van een leider moeilijk te begrijpen is of wanneer het erop lijkt dat het gedrag er helemaal niet toe doet.
Waarom? Omdat er altijd logica in krankzinnigheid en krankzinnigheid in logica is.