Systeemdenken: oplossingen voor complexe problemen

Door Roger Bougie | 9 augustus 2023 | 2 min lezen

Een centrale afdeling in een organisatie wordt overbelast, ons wegennet slibt dicht, zeeën en oceanen worden leeggevist. Voor al deze complexe problemen bestaan oplossingen. Maar daarvoor is inzicht in wat er zich precies voordoet van cruciaal belang. Systeemdenken kan hierbij helpen.

Tragedy of the commons

De essentie van systeemdenken zit in het vermogen om naar het grotere plaatje te kijken en te begrijpen hoe verschillende fenomenen op een dynamische manier met elkaar samenhangen. Een voorbeeld van een systeem waarin individuen, afdelingen, organisaties of hele sectoren terecht kunnen komen is ‘the tragedy of the commons’. Dit is een situatie waarin elk individu streeft naar een maximale opbrengst van een gemeenschappelijk bezit, waarbij de individuele acties uiteindelijk leiden tot een situatie die onwenselijk is voor iedereen. Denk aan een overbelaste ICT-afdeling waardoor het nog langer duurt voordat ICT-problemen in de organisatie worden opgelost, leeggeviste oceanen waardoor alle vissers geen inkomsten meer hebben, en kilometerslange files waardoor het woon-werkverkeer veel meer tijd in beslag neemt.

Elke automobilist die de snelste route naar zijn werk wilde nemen en in een file belandde, heeft ‘samengewerkt’ aan een langere rit voor iedereen. Het idee achter het voorkomen van een dergelijke situatie is het maken van afspraken over het gebruik van het gemeenschappelijke bezit. Aan de basis van die afspraken moet er inzicht zijn in het systeem waarin men zit.

Systeemdenken: kijken naar het grotere plaatje

Systeemdenken richt zich op het begrijpen en verklaren van complexiteit en dynamiek binnen systemen zoals organisaties, sectoren of samenlevingen. Daarmee onderscheidt systeemdenken zich van de meer traditionele manier van oorzaak-gevolg denken die in complexe situaties tot nieuwe problemen kan leiden omdat de verbondenheid met het dynamische grotere geheel verloren gaat.

Peter Senge was degene die in zijn boek De Lerende Organisatie, systeemdynamica introduceerde om te begrijpen wat er gebeurt in organisaties. Inzicht in bijvoorbeeld een medewerker die uitvalt (laag 1), en het patroon daarachter (laag 2) leidt volgens Senge niet tot een structurele oplossing voor complexe problemen. Begrijpen van de onderliggende systeemdynamiek (laag 3), doet dit wel. Het probleem dat zich voordoet binnen een organisatie, sector of samenleving, wordt daarvoor in zijn context bestudeerd en in kaart gebracht om op basis daarvan te kunnen komen tot een interventie die een blijvende positieve impact heeft op het systeem.

Kortom, door te kijken naar onderlinge verbanden en veranderprocessen binnen het systeem, kan systeemdenken een bijdrage leveren aan een nieuwe, duurzame en houdbare manier van economisch handelen die bijdraagt aan zowel Business als Society.

Zelf met systeemdenken aan de slag? Never Stop Asking!

• Welke situatie heeft zich in jouw eigen praktijk voorgedaan waarin het oplossen van een probleem een nieuw probleem veroorzaakte?
• Welke complexe en moeilijk oplosbare problemen doen zich op dit moment in jouw organisatie of sector voor? Hoe kan systeemdenken helpen bij het oplossen van deze problemen?
• Google eens op ‘systeemarchetypen’. Welke archetypen ken jij uit je eigen privé- of werksituatie?
• Hoe helpt systeemdenken bij het creëren van impact voor Business en Society?

Tijd voor Transitie

Dit is een samenvatting van het hoofdstuk “Systeemdenken: over veranderen en organiseren in een complexe wereld” uit het boek “Tijd voor Transitie, 25 inzichten voor business & society”. Auteur van het hoofdstuk is Dr. Roger Bougie, Associate Professor in Business Research Methods bij TIAS.

Transformatie-mindset

Als School for Business and Society is ons doel ‘to develop leaders to serve society by transforming business’. We zijn ervan overtuigd dat transformatie het enige mogelijke antwoord is op de uitdagingen van onze tijd. Systeemdenken is een krachtige manier van denken voor verantwoord leiderschap, een van de vier competentiegebieden die je in elk TIAS-programma tegenkomt en waarmee jij een transformatie-mindset ontwikkelt.