Publiek management: knop om voor Creating Shared Value

 

Creating Shared Value is een concept dat is ontwikkeld door Michael Porter en Mark Kramer van de Harvard Business School. Het houdt in dat je je als organisatie in een samenwerkingsverband niet alleen focust op het bereiken van je eigen doelen, maar ook die van de andere partijen. Hoe kun je door je eigen kerndoelen na te streven tegelijkertijd bijdragen aan de kerndoelen en waarden van je samenwerkingspartners? Porter en Kramer drukken dat uit in het creëren van gedeelde waarden. Dit lijkt simpel maar is niet evident. Ook al is het zo dat publieke en private partijen in een regio veel voor elkaar kunnen betekenen en wederzijds van elkaar afhankelijk zijn (en hebben we de mond vol van netwerkmanagement, Triple Helix, en regionale, entrepreneurial ecosystemen), de praktijk blijkt weerbarstiger. Tal van traditionele barrières en vooroordelen staan in de weg.

Kijk eens naar de WMO-geïnitieerde samenwerking waardoor gemeenten en (publieke èn commerciële) zorg- en welzijnsorganisaties samen ontdekken hoe verschillende ze eigenlijk in de wedstrijd zitten: de gemeenten met een collectieve verantwoordelijkheid en vanuit traditionele principes als solidariteit en regelgedreven controle en financiering en zorgpartijen, die van oudsher cliënt- (of patiënt-)gericht zijn en eerst en vooral werken vanuit professionele opvattingen over wat goede zorg is. Of neem de samenwerking in de veiligheidsketen. Daarin zijn politie-, justitie- en welzijnsorganisaties in ketenverband georganiseerd, op wettelijke basis nota bene. Maar bij nader inzicht zie je in de praktijk dat al deze partijen vanuit fundamenteel andere perspectieven en kernwaarden werken en op een andere manier afgerekend worden, een eigen heel specifieke legitimiteit hebben. Dit speelt nog sterker bij publiek-private samenwerking. Tussen zorginstellingen en commerciële zorgleveranciers, tussen gemeenten en aannemers bij de aanleg van wegen en bruggen, tussen industriële IT-bedrijven, onderwijsinstellingen en regionale overheden. In the end zijn de meeste ondernemingen gericht op de continuïteit van de bedrijfsvoering, een sterke concurrentiepositie, winstmaximalisatie en productverbetering, terwijl publieke organisaties gedreven worden door het creëren van collectieve goederen en publieke waarden zoals gezonde burgers, een vitale economie, veilige wijken of de voorbereiding van jonge mensen op de vereisten van de digitale, dynamische samenleving in onderwijs.

De winst van Creating Shared Value is dat het lukt het om ogenschijnlijk tegengestelde waarden bij elkaar te brengen. Hoe? Door als gemeente, ziekenhuis of onderwijsinstelling niet alleen na te denken over hoe je kunt bijdragen aan je eigen publieke waardepropositie, maar dat je ook nagaat hoe andere, publieke èn private partijen daaraan kunnen bijdragen èn vice versa natuurlijk: hoe jij bij kan dragen aan de kernwaarde van anderen. Gelukkig zien we daarvan veel goede voorbeelden ontstaan. In de aanpak van de vergrijzing en ontgroening in de periferie van Nederland zien we dat het bedrijfsleven (tekort aan werknemers) en overheden (teruglopende vitaliteit) investeren in scholen (leegloop van leerlingen) waardoor de hechting van jonge mensen met hun geboortesteek op slimme wijze wordt geëntameerd. Op de campussen in Eindhoven en Helmond (Brainport) of Heerlen en Maastricht (Brightlands) creëren overheden een fysieke omgeving waarin tech-bedrijven floreren, zich vestigen in de regio die daarmee aan vitaliteit wint. Door hogescholen en universiteiten in de fysieke nabijheid van innovatieve (high)tech-bedrijven op de deze campussen te plaatsen, stimuleert men over en weer innovatief onderzoek en de kwaliteit van onderwijs.

Private ondernemingen die een bijdrage leveren een publieke waardepropositie via Creating Shared Value, zijn er legio; het is onmiskenbaar een sterke trend in de moderne publieke sector. Op kleine schaal denk je aan taxibusjes en buurtbusjes die op commerciële leest geschoeid in een mobiliteitsbehoefte voorzien in delen van het land die de grote traditionele OV-organisaties niet kunnen bedienen via concessies. Maar we zien ook een opkomst van op private leest geschoeide onderwijs, zorg en welzijnspartijen. Op mondiaal niveau beseffen we inmiddels dat de grotere vraagstukken in deze wereld, inclusief alle duurzaamheidsdoelstellingen uit het Klimaatakkoord van Parijs, vrijwel onmogelijk zijn op te lossen door publieke organisaties alleen. Het ontbreekt het publieke domein simpelweg aan kennis, resources en connecties om dit in de volle breedte op te pakken. Waar de publieke initiatieven om de enorme vervuiling in de oceanen op te ruimen strandden op onvoldoende resources, lukte het private ondernemingen zoals The Ocean Cleanup wel. De Corona-crisis heeft ons geleerd dat bestrijding van COVID-19 in samenwerking met de farmaceutische industrie en kennisinstellingen zodanig plaats kan vinden dat die zowel veilig, gecontroleerd en voor iedereen toegankelijk is, als ook voldoende investeringen oplevert, om mede snel de allerbeste professionals aan te kunnen trekken.

Samenwerken met private partijen op basis van het principe Creating Shared Value is in het publieke domein weliswaar sterk groeiende, maar stuit nog steeds op veel verzet. Immers, publieke organisaties worden geacht onafhankelijk te zijn. Ze leveren zorg, welzijn, onderwijs en economische vitaliteit voor iedereen in de samenleving, democratisch aangestuurd op basis van solidariteit. En ja: ondernemingen zijn commercieel georiënteerd, concurrentiegevoelig en bezig met de continuïteit van de bedrijfsvoering. Betekent dit dat beide domeinen elkaar daarom moeten uitsluiten? De realiteit zegt ons iets anders. Daar zien we ondernemers die meedenken over hun plaats in de openbare ruimte en hun bijdrage aan publieke waarden. Niet alleen om hun maatschappelijke verantwoordelijkheid te tonen, maar ook om er gewoon geld mee te verdienen. En we zien publieke instellingen die succesvol investeren in bedrijvigheid omdat we weten dat private principes wèl de resources, innovatie en de slagkracht bieden in de strijd voor zorg, veiligheid, onderwijs, en een vitale samenleving. Het is niet zo dat het bedrijfsleven of ‘de markt’ tussen overheid en samenleving komt te staan, maar een aanvulling is. Het speelveld van het publieke domein definiëren we dan ook beter als een driehoek waarin overheden, samenleving èn marktpartijen, en niet te vergeten alle hybride maatschappelijke instellingen daar tussenin, aan elkaars waarden kunnen bijdragen (maar hierover later, in een andere blog, meer).

Creating Shared Value gaat niet om ‘of-of’, maar om ‘en-en’. Te lang hebben we in kokers gedacht. Te lang hebben we in de publieke sector gemeend dat het publieke domein het exclusieve domein is van publieke organisaties en de samenleving. Er zijn gescheiden circuits ontstaan en separate netwerken van ‘publieken’ en ‘privaten’. Zelfs in opleidingen hebben we een strikte scheiding aangebracht waardoor in sociale, juridische en bestuursopleidingen niet of nauwelijks plaats was voor commerciële overwegingen en businessmodellen. En vice versa waardoor er in economische en bedrijfskundige opleidingen geen aandacht was voor de sociale context van ondernemingen. In de maatschappelijke en politieke discussie houden vooroordelen de publieke en private sector uit elkaar. Dat is niet alleen jammer, maar ook een gemiste kans. Het is niet verstandig je ogen te sluiten voor de realiteit. De knop moet om. Ondernemers en publieke managers vragen om een zorgvuldige discussie. In de realiteit van alle dag worden publieke waarden niet alleen mogelijk gemaakt door democratie, solidariteit, gelijkheid en gelijke beschikbaarheid maar ook door vitale bedrijvigheid, winstmaximalisatie en klant- en service-oriëntatie: Creating Shared Values!