Morele oordeelsvorming
Onlangs is mijn boek ‘Morele dilemma’s in de boardroom’ verschenen. De aanleiding voor dit boek was mijn verbazing over de weerstand die besluiten van bestuurders soms oproepen in de buitenwereld. De maatschappij, de media en de politiek richten zich dan alleen op de uitkomst van het besluitvormingsproces: ze veroordelen het uiteindelijke besluit. Hoe het besluit tot stand is gekomen, het besluitvormingsproces zelf, is voor de buitenwereld vaak een black box. Maar bestuurders, en dus ook de CFO, worden regelmatig geconfronteerd met dilemma’s waarbij ze een keuze moeten maken tussen conflicterende morele normen en tegenstrijdige belangen. Ook bestuurders geven zelf soms aan dat een bepaald besluit ‘een lastig moreel besluit was’, dat ze proberen ‘het goede te doen’, of dat iets een ‘Catch 22’ of een ‘duivels dilemma’ was. De afwegingen, met deze tegenstrijdige belangen en conflicterende morele normen, kunnen dan leiden tot besluiten die niet altijd worden begrepen, vaak worden bekritiseerd en soms zelfs immoreel of onethisch worden genoemd.
De complexiteit van CFO-verantwoordelijkheden
Ook de CFO heeft last van onbegrip in de buitenwereld. Rapportages over de financiële prestaties van de onderneming kunnen bijvoorbeeld snel leiden tot een oordeel van de buitenwereld dat blijkbaar alles gericht is op het belang van de aandeelhouder, en minder op de andere belanghebbenden. De verantwoordelijkheid die bestuurders hebben in het afwegen van de belangen afwegen van verschillende stakeholders, waaronder werknemers, klanten, aandeelhouders en de samenleving als geheel, lijkt dan niet in balans te zijn. Maar financieel rendement is ook een voorwaarde voor de continuïteit van de onderneming en is belangrijk om te kunnen innoveren, om voldoende talent aan te kunnen trekken, om stappen te kunnen zetten op verduurzaming en om te voorkomen dat men een overnameprooi wordt. Ook bij andere vraagstukken, denk bijvoorbeeld aan het betalen van losgeld bij een cyber hack, kan het van buitenaf makkelijk zijn dit moreel te veroordelen: een crimineel businessmodel in stand houden is natuurlijk immoreel. Maar het complete plaatje van de belangen van bijvoorbeeld medewerkers, studenten, patiënten of klanten van wie data kwijt is, op straat ligt, of verhandeld wordt, en de overwegingen die onder andere de CFO moet meenemen in het besluit, wordt door de buitenwereld vaak over het hoofd gezien. Óf er wordt onvoldoende over gecommuniceerd. Ook de CFO zou daarom beter moeten communiceren over de (morele) dilemma’s die hij of zij tegen komt bij het maken van financiële afwegingen.
Navigeren door morele dilemma's
Een moreel dilemma impliceert een keuze tussen meerdere goede of slechte alternatieven, waarbij meerdere morele normen en belangen betrokken zijn. Morele normen als eerlijkheid, rechtvaardigheid, loyaliteit en goed burgerschap, maar ook belangen op de korte of de lange -termijn, van werknemers of aandeelhouders, van individuen of van de onderneming, kunnen met elkaar conflicteren. Met morele oordeelsvorming wordt het proces van het nadenken over morele dilemma’s bedoeld. Het omvat het identificeren van een moreel dilemma, het overwegen van verschillende perspectieven en waarden, het afwegen van de mogelijke consequenties van verschillende keuzes, en het kiezen van de meest moreel verantwoorde optie.
Morele overwegingenmatrix
In mijn boek pleit ik daarom voor een morele overwegingenmatrix waarin normen en belangen enigszins gestructureerd en gewogen kunnen worden, en dat later ook kan helpen bij de communicatie van het besluit. Om meer begrip te krijgen voor de gemaakte keuze zouden bestuurders hun dilemma namelijk beter uit moeten leggen, en zouden maatschappij, media en politiek niet alleen naar het uiteindelijke besluit moeten kijken maar naar álle belangen en overwegingen die hierbij betrokken werden.
Dit artikel is oorspronkelijk verschenen als column van Prof.dr. Mijntje Lückerath-Rovers in CFO Magazine België, september 2023.
Faculty met ervaring in business en society
Bij TIAS werken we met gepassioneerde, ervaren en gerenommeerde professoren, learning & development professionals en docenten uit het binnen- en buitenland. Allen zijn diep verankerd in het bedrijfsleven, de maatschappij en de wetenschap en goed op de hoogte van de meest actuele inzichten.
Over Mijntje Lückerath-Rovers
Prof.dr. Mijntje Lückerath-Rovers is Hoogleraar Corporate Governance bij TIAS School for Business and Society en Tilburg University en als Academic Director betrokken bij verschillende TIAS programma’s, zoals het
Commissaris en Toezichthouder Programma, het
Beginnend Commissaris en Toezichthouder Programma en het
Women Corporate Directors Program.