Netwerksturing en beleidsresistentie in het onderwijs
Hoe wordt het Nederlandse onderwijs gestuurd? De afgelopen tweeëneenhalf jaar deden de TIAS hoogleraren Sietske Waslander en Edith Hooge in een multidisciplinair team van sociologen, onderwijskundigen en bestuurskundigen onderzoek naar hoe sturing werkt in het Nederlandse onderwijs.
Hun studie laat zien dat het Nederlandse onderwijsstelsel veel verschillende ‘sturingsnetwerken’ kent. Deze netwerken zijn niet alleen verschillend voor onderwijssectoren (voortgezet- en middelbaar beroepsonderwijs) maar ook voor verschillende beleidsthema's. Deze ‘gelegenheidsnetwerken’ bestaan uit meerdere en heel verschillende soorten organisaties. De netwerken opereren tussen het centrale niveau van het Rijk en het decentrale niveau van onderwijsbesturen in.
Spiraal omlaag
In dit complexe stelsel blijkt in scholen ‘sturingsoverload’ te ontstaan. Om daarmee om te gaan, ontstaat bij schoolbestuurders, schoolleiders en leraren een zekere mate van beleidsresistentie. De sturing bereikt lang niet altijd de onderwijspraktijk. Tegelijkertijd worden mensen in onderwijsorganisaties overbelast. Al met al ontstaat sociale verspilling en een ‘spiraal omlaag': onderwijsorganisaties zetten steeds meer capaciteit in om zich af te weren tegen de sturing(sinterventies) van de sturingsnetwerken en de overheid, en de centrale overheid zet steeds meer capaciteit in om krachtiger te sturen.
Drie denkrichtingen
Deze spanningen rond sturing zijn niet zomaar op te lossen. Drie denkrichtingen vormen een uitweg uit deze ‘spiraal omlaag’. Bij de eerste is de overheid aan zet. Het is de vraag of altijd gelegenheidsnetwerken nodig en wenselijk zijn. Onnodige complexiteit kan vermeden worden door voort te bouwen op alle organisaties en netwerken die al bestaan. Dit vereist wel een zekere depolitisering van het onderwijsbeleid. Een tweede denkrichting is het blijven versterken van het bestuurlijk vermogen van onderwijsorganisaties, en het leiderschap op alle niveaus. Voor leraren is vooral het leiderschap van direct-leidinggevenden (teamleiders) cruciaal. Ten derde is het zinvol om te verkennen of het, net als in andere landen, ook in Nederland mogelijk en wenselijk is een dominante routine te ontwikkelen op het schakelpunt tussen stelsel en instellingen.
In het essay ‘Zicht op Sturingsdynamiek’ (Waslander, Hooge & Theisens, 2017) staan de integrale bevindingen van het onderzoek beschreven.
Leiding geven in een veranderend onderwijslandschap
Als manager of leidinggevende in het onderwijs heeft u te maken met een steeds veranderend landschap. Leer succesvol leiding te geven aan de veranderingen met de Master of Management in Education aan TIAS.
LEES MEER OVER DEZE MASTER