Kansloze loonkostensubsidies

Het aanwenden van subsidies om arbeid aan de onderkant van arbeidsmarkt goedkoper te maken vindt hoogleraar Marc Vermeulen geen duurzame oplossing.

Beeld: © Nationale Beeldbank

Het CPB komt met een voorstel om arbeid aan de onderkant van de arbeidsmarkt met subsidies goedkoper te maken. Daarmee hoopt het CPB meer mensen in te schakelen die nu langs de kant staan. Ze doet dat in een rapport onder de titel Kansrijk arbeidsmarktbeleid. Minister Asscher van sociale zaken reageert positief. Dat doen ook de gemeentes: zij voelen immers als eerste de uitkeringsdruk van (langdurige) werkloosheid en die is nu eenmaal geconcentreerd aan de onderkant. Goed nieuws dus? Vooral weinig innovatief nieuws is mijn stelling. En daarmee is dit geen duurzame oplossing.

Technologische innovaties zorgen ervoor dat werk kapitaalintensiever en complexer van aard wordt. Als gevolg hiervan zijn mensen die laag opgeleid zijn al vlug niet in staat om een hoogwaardige economische bijdrage te leveren. Als dat zo is, dan zijn de loonkosten al snel veel hoger dan de economische opbrengsten op dit type arbeid. Laag opgeleide mensen belanden zo buiten de arbeidsmarkt.

Dat is geen nieuw verschijnsel. Traditioneel was de remedie om te investeren in scholing via opleiding, werkervaringsplaatsen of wat niet al. Het idee is dat mensen door dit soort inspanningen hun competentieniveau verhogen en daarmee gaandeweg weer aantrekkelijk worden. Wat nieuw is in de discussie van de laatste maanden is dat steeds meer aandacht gevraagd wordt voor de groep mensen die niet meer hoger opgeleid kan worden. Naar schatting 15% tot 20% van de bevolking mist domweg het talent om mee te kunnen in een technologisch hoogwaardig arbeidsproces. Daar helpt geen cursus of coach aan. En eerlijk gezegd helpt daar ook geen loonkostensubsidie aan. Dat zal een tijdelijke doekje voor het bloeden blijken en keert niet de dynamiek dat mensen door gebrek aan talent steeds vaker naast het arbeidsproces belanden. 

Wat mij betreft moet het geld voor de loonkostensubsidies zeker op tafel komen maar dan aangewend worden om werk opnieuw te ontwerpen en duurzaam attractief te maken. Dat is om allerlei redenen meer dan noodzakelijk:

• Groepen die langdurig uitgesloten worden van arbeid haken in de samenleving af: ze worden cynisch, gaan risicovol gedrag vertonen of organiseren hun eigen feestje in de informele en/of illegale economie.
• Bestaande oplossingen leunen te veel op het idee dat je mensen beter moet aanpassen en toegenomen eisen van banen: de rek is daar domweg wel zo’n beetje uit. Dat dwingt ons tot een omgekeerde benadering: banen aanpassen aan de vermogens van mensen.
• In een vergrijzende arbeidsmarkt kun je je domweg niet permitteren om grote groepen langdurig naast de arbeidsmarkt te laten staan.
• Het gaat niet alleen om het missen van arbeidskracht maar ook om forse uitkeringsinspanningen die nu vooral bij gemeentes landen: die kunnen met dat geld veel zinvollere dingen doen.

Technologisch ontwikkeling heeft de laatste decennia alleen maar tot upgrading geleid en daarmee –in combinatie met hoge loonkosten- tot een nieuwe kaste van buitenstaanders veroorzaakt. Diezelfde technologie kan prima ingezet kunnen worden voor een omgekeerde beweging. Technologie ook inzetten om productieprocessen te vereenvoudigen om deze zo weer open stellen voor mensen die anders niet aan het werk komen. Sociale innovaties zowel in bedrijven als in publieke instellingen maken het mogelijk werk te organiseren dat uitgevoerd kan worden door mensen met beperkte mentale en/of fysieke vermogens. Dat klinkt als sociale werkvoorziening en is het ook, maar dan wel op hoog innovatief niveau.

Een voorbeeld

Ik drink nog wel eens een kop koffie bij een restaurant waar Downies de bediening doen. Ze zijn uitgerust met ipads. Met een duw op de knop wordt de koffie besteld, precies de soort die ik graag heb. Appeltaart erbij: zelfde handeling, seintje naar de keuken, punt taart op bordje en bediening met een glimlach. Achter de schermen draait hier inmiddels vrij simpele technologie: een app, wifi, koppeling met kassa en voorraadkast en bestelsysteem van de bakker.

Zo simpel kan het zijn.