Je hebt een heel dorp nodig om een kind op te voeden

Oppervlakkig beschouwd lijkt dit Afrikaanse spreekwoord in de Nederlandse gemeenten ruimschoots waargemaakt te worden, met verregaande decentralisaties in onderwijs, opvoeding en zorg. Verantwoordelijkheden worden lager in de samenleving gelegd waardoor het dorp (de gemeente) een veel belangrijkere rol gaat spelen,  zij het dat het dorp wel een beetje de kluts kwijt is op dit moment.  We decentraliseren wat af met z’n allen als het om kinderen gaat:  3D-gewijs gaat de jeugdzorg naar de gemeenten, voor passend onderwijs moet er in samenwerkingsverbanden op overeenstemming gericht overleg plaatsvinden en kinderopvang decentraliseren we terug de gezinnen in. Voor ondersteuning van schuldsanering is er geen ruimte meer in gemeenten, dus als het kinderspeelgoed door de deurwaarder bij die gezinnen meegenomen wordt, dan kan dat gewoon.

Kijken vanaf kniehoogte

Zeker, voorgaande opsomming is polemiserend en dus weinig genuanceerd. Maar de opsomming is ook niet onjuist en daarmee een hartenkreet om bij al die verschuivingen en verplaatsingen van beleid eens integraal vanuit een kindperspectief te kijken. Als je vanaf kniehoogte (peuterlengte) kijk naar al die om elkaar draaiende volwassenen, wat zie je dan en hoe voelt dat? Als je een beknelde puber bent, die thuis even niet meer terecht kan, wat vind je dan van al die loketten? Wie helpt de tienermoeder bij het ontwikkelen van opvoedvaardigheden? Als je als ouder  even niet weet of je kind wel lekker gaat, waar kun je dan terecht?

Het hele dorp in touw

Als je ieder van de deeloperaties op zich bekijkt (jeugdzorg, passend onderwijs, onderwijshuisvesting)  kennen ze allemaal een logica die navolgbaar is: activeer de burger, regisseer dicht in de buurt, met prikkels die tot positief gedrag aanzetten en minimaliseer bureaucratie. Jacob Hacker schreef al weer bijna tien jaar geleden een monumentale analyse van hoe dit soort logica’s totaal verkeerd uitpakken als ze ongelukkig samenkomen in de voet van de samenleving. Eigen risico dragen voor je verzekering is op zich geen probleem, maar als jij je baan kwijt raakt en slachtoffer wordt van een ongeluk, dan valt het ineens allemaal helemaal verkeerd. Een ongeluk komt zelden alleen, ook niet in gezinnen. Schulden, zwakke sociale netwerken, leerachterstanden en probleemgedrag gaan vaak hand in hand. Juist dan moet het hele dorp in touw komen om kinderen te helpen de juiste weg te vinden en hun gezinnen en scholen te ondersteunen bij die zoektocht. Dat dorp moet dat doeltreffend, doelmatig en rechtvaardig doen. Door de huidige ontwikkelingen staan alle drie deze begrippen –hopelijk tijdelijk- onder druk. Er is nog maar amper sprake van een gecoördineerde aanpak voor kinderen die ondersteuning nodig hebben. Een groot aantal organisaties is aan het zoeken naar zijn eigen rol en bakent territoria af waar die kinderen tussen belanden. En alleen al het feit dat je zelf veel moet kennen en kunnen om dan nog de weg te vinden, zorgt al voor onrechtvaardigheid.  

Terugtredend of wegrennend?

Publieke belangen worden slechter gediend en zeker waar het kinderen betreft is dit ronduit zorgelijk. Al met al is de cruciale vraag of er sprake is van een terugtredende  of van een wegrennende overheid? Terugtreden kan een verstandige pedagogische stap zijn, laat kinderen af en toe los en zij zullen gaan lopen. Wegrennen is pedagogisch altijd desastreus. Het haalt de regie en het overzicht weg en laat kinderen aan hun lot over. Daar zijn ze niet klaar voor en het leert hen al vroeg de boodschap dat ze van het publieke systeem weinig heil te verwachten hebben. It takes a village to raise a child. In datzelfde dorp worden kinderen burgers die verantwoordelijkheid willen voelen en leren dragen. Voor zichzelf en voor elkaar, nu en in de toekomst.

Hacker,J. (2006) The Great Risk Shift: The New Economic Insecurity and the Decline of the American Dream Oxford University Press: Oxford, New York