Zwemmen in gezwets

Arco van de Ven schrijft in deze column over hoe toezicht te houden op wethouders. Wat is de rol van de controller?

Dan liever een zwembad. Zo maar een kop uit het Financieele Dagblad van 10 februari 2014. Een wethouder vertelt over het laten 'verdwijnen' van een kwart van de investering in voorraadgronden door middel van een boekhoudkundige stelselwijziging. Geheimzinnig doet de wethouder hier niet over. “De algemene reserve was onvoldoende om alle dreigende verliezen op te vangen. […] Daardoor konden we geen nieuw zwembad bouwen en andere voorzieningen in het centrum.” En met deze boekhoudtruc kan het zwembad er gewoon komen. Maar de wethouder had gelukkig wel een dekking voor het verlies. De komende jaren was er 22 miljoen euro aan bezuinigingen in de begroting opgenomen.

Na het lezen van dit bericht was ik een tijdje sprakeloos. Eigenlijk moest ik door met het voorbereiden van een college over de rol van controllers in het kader van toezicht. Wat doet een controller als een bestuurder niet in het belang van de organisatie dreigt te handelen? Er is veel geschreven over falend bestuur en er zijn talloze analyses over hoe het toezicht is en verder moet worden aangescherpt.

Gedragscode voor wethouders

De zin 'dan liever een zwembad' bleef maar door mijn hoofd spelen. De rapporten geven maatregelen aan die behoorlijk bestuur van organisaties moeten borgen. Zouden deze maatregelen ook bij deze wethouder tot een beter bestuur leiden? Zou de wethouder bijvoorbeeld anders reageren als er een gedragscode zou worden opgesteld voor wethouders? Bijvoorbeeld: gij zult als een goed huisvader met de gemeentelijke financiën omgaan. Zou een cursus over het maatschappelijk nut van de jaarrekening helpen, waarbij wordt gedoceerd dat de jaarrekening een getrouw beeld dient te geven van het vermogen en het resultaat. Of zou een verplichte cursus risicomanagement hem tot andere uitspraken brengen?

Wellicht als aan de wethouder duidelijk wordt gemaakt dat het weerstandvermogen er nu juist is om te toetsen of dreigende verliezen kunnen worden opgevangen. En dat indien dit niet geval is dat er dan moet worden ingegrepen in plaats van dat er dan meer moet worden uitgegeven. Of zou er een deskundigheidstoets moeten komen om dergelijke wethouders te weren?

Dit zijn voorbeelden van maatregelen die in diverse sectoren zijn getroffen om onbehoorlijk bestuur te voorkomen. Dergelijke maatregelen zijn politiek waarschijnlijk onbespreekbaar om ze voor bestuurders, zoals wethouders, voor te schrijven. Dit zou immers -ik hoor het de wethouder al zeggen- ten koste gaan van het democratisch gehalte.

Boekhoudkundige trucs

Wat kan deze wethouder dan stoppen? Het is te hopen dat de inwoners van deze gemeente bij de verkiezingen door de boekhoudkundige trucs heenkijken. Dat zij beseffen dat de gemeente niet zwemt in het geld en dat er inderdaad voorzieningen nodig zijn, maar dan wel boekhoudkundige. De verliezen zullen moeten worden opgevangen en uiteindelijk betalen de burgers het falende beleid. Of de gemeentelasten zullen worden verhoogd of er komt geen nieuw zwembad.

Voor deze conclusie hoef je de rapporten niet te lezen, gezond verstand is meer dan genoeg. Gij zult als een goed huisvader met de gemeentelijke belastingen omgaan.

Prof. dr. Arco van de Ven RA is hoogleraar Bestuurlijke Informatievoorziening aan TIAS School for Business and Society.