Verantwoording verhoogt kwaliteit van onderwijs

Scholen en schoolbesturen hebben steeds meer vrijheid om hun eigen profiel, strategie en dienstverlening te bepalen. Toch zijn het in de praktijk nog steeds de centrale overheden die verantwoordelijk worden gehouden voor goed onderwijs. Prof. dr. Edith Hooge, verbonden aan het TIAS GovernanceLAB, laat in de nieuwe OECD-publicatie ‘Governing Education in a Complex World’ zien hoe ‘meervoudige verantwoording’ helpt om deze verantwoordelijkheid te verschuiven.

De publicatie ‘Governing Education in a Complex World’ is de neerslag van een zoektocht naar bestuursmodellen die effectief zijn in de complexe onderwijssystemen van vandaag. De publicatie brengt onderzoeksresultaten en inzichten uit diverse landen samen om antwoord te vinden op vragen als: Hoe kunnen overheden bestuur ontwikkelen dat zowel inspeelt op lokale diversiteit als op nationale onderwijsdoelen? Hoe zorgen we voor vertrouwen, coöperatie en communicatie tussen de diverse niveaus en actoren in het systeem?

Grotere vrijheid voor scholen
Prof. dr. Edith Hooge, hoogleraar op de leerstoel ‘Boards and Governance in Education’ binnen het TIAS GovernanceLAB, concentreert zich in haar bijdrage op de verantwoording door lokale scholen en schoolbesturen. Een prangende vraag voor centrale overheden, vertelt ze. “De laatste drie decennia is de beleidsvoering en besluitvorming binnen het onderwijs in veel OECD-landen gedecentraliseerd. Dit neemt verschillende vormen aan: lokale autoriteiten, schoolbesturen en/of scholen hebben een grotere vrijheid in het formuleren van strategieën, het bepalen van doelen en de besluitvorming over hun dienstverlening, ouders genieten meer keuzevrijheid of leraren en andere stafleden kennen meer professionele autonomie.”

Ondanks deze processen van decentralisatie en de introductie van marktmechanismen in het onderwijs, zijn het nog altijd de centrale overheden die door het algemene publiek en de media verantwoordelijk worden gehouden voor het verzekeren van kwalitatief hoogstaand onderwijs. “Daardoor is verantwoording door scholen en hun besturen een heikel onderwerp geworden, en hoe dit in lijn te brengen met de verantwoording voor de werking van een onderwijssysteem als geheel.”

School performance accountability
In haar bijdrage beschrijft ze de accountabilitysystemen in onder meer Engeland, Nederland en Californië. Verticale (top-down, hiërarchische) en horizontale (zijwaarts, niet-hiërarchische) accountabilitysystemen komen het meest voor.

Verantwoordingssystemen over opbrengsten en prestaties van scholen helpen centrale overheden om de verantwoording dichterbij de scholen en schoolbesturen te leggen. Hooge: “Het zijn goede tools om ervoor te zorgen dat scholen aan de vereiste minimale kwaliteitsstandaarden voldoen, ofwel om te sturen op opbrengsten en prestaties.” Hoewel nuttig, kennen deze systemen ook hun beperkingen. “Uiteindelijk gaan perverse neveneffecten van prestatieverantwoording overheersen zoals ‘gaming’ en ‘teaching to the test’. Bovendien is prestatiegerichte verantwoording niet tot nauwelijks gericht op de bredere, vormende kant van onderwijs: socialisatie, algemene vorming, sociale integratie en persoonlijke ontwikkeling. Ook ontbreekt het aan aandacht voor het opbouwen van lokaal vertrouwen en de verbinding van onderwijs met de lokale, regionale samenleving.”

Meervoudige benadering
Interessant is daarom de recente opkomst van nieuwe vormen van verantwoording die rekening houden met de percepties van verschillende lokale en regionale stakeholders over goed onderwijs. Volgens Hooge kunnen we deze vormen munten als ‘meervoudige verantwoording’. “Deze benadering vult prestatieverantwoording aan doordat verder wordt gekeken dan toets- en testscores en door onderwijs ook te definiëren in pedagogische, professionele en democratische termen.”

Hooge raadt overheden aan om het gebruik van meervoudige verantwoordingsarrangementen te onderzoeken. “Kijk naar de kansen: er wordt waardevolle informatie vergaard, die je kunt gebruiken ter verbetering van beleid en het leidt tot een stevigere inbedding van onderwijs in de lokale/regionale omgeving.” Om geen verantwoordings- en informatie ‘overload’ te krijgen, is het raadzaam om afspraken te maken met schoolorganisaties over de introductie en het gebruik van de verschillende verantwoordingsmechanismen.

Het boek ‘Governing Education in a Complex World’ identificeert sleutelelementen voor modern onderwijsbestuur. Het geeft richting aan het denken over open, dynamische en strategische benaderingen voor onderwijsbestuur in de complexe wereld van vandaag. Het boek is verkrijgbaar via Oecd-ilibrary.org.

Leiding geven in een veranderend onderwijslandschap

Als manager of leidinggevende in het onderwijs heeft u te maken met een steeds veranderend landschap. Leer succesvol leiding te geven aan de veranderingen met de Master of Management in Education aan TIAS.

Lees meer over deze Master