Governance en ondernemerschap: leren van Zuid-Afrika

Als vestigingsdirecteur van twee scholen in het voortgezet onderwijs zocht ik verdieping van mijn kennis en bestuurlijke vaardigheden. Het TIAS programma Executive Master of Management in Education voldeed daarin ruimschoots aan de verwachtingen. Wat ik echter niet zag aankomen was de aanvullende les die mijn collega-deelnemers en ik zouden trekken uit de afsluitende studiereis naar Zuid-Afrika.

Om met een cliché in huis te vallen: Zuid-Afrika is geen Nederland. Op het niveau van governance beginnen en eindigen de overeenkomsten in de globale uitdagingen waar je je als bestuurder van een publieke instelling voor ziet geplaatst: het bereiken van doelstellingen met beperkte middelen.

De aard van de doelstellingen, de schaarste van middelen en het systeem waarin deze twee bij elkaar moeten gebracht zijn van een andere orde. In het Nederlandse onderwijs (om in mijn eigen straatje te blijven) sturen we heel erg op output in plaats van outcome: het aantal kinderen/studenten dat de opleiding afrondt (output) is leidend; de mate waarin de student daarmee wordt voorbereid op een maatschappelijke carrière is daaraan nog altijd (!) ondergeschikt. Wat dat betreft maakt Zuid-Afrika van de nood een deugd: de output in de lagere welstandsklassen is te laag, maar de kansarme kinderen die wél naar school kunnen worden wel zo goed mogelijk op persoonlijke kwaliteiten en capaciteiten onderwezen om de kans van slagen op de arbeidsmarkt zo groot mogelijk te maken.

Met een bruto nationaal product op ongeveer 15% (afhankelijk van welke bron je aanhoudt) van dat van Nederland wordt een zinvolle vergelijking tussen beschikbare financiële middelen al bijna een onbegonnen zaak. En daarmee komen we gelijk bij het derde aspect: het systeem van governance waarbinnen moet worden gewerkt. Met de manier waarop governance in Nederland is ingericht kun je het eens of oneens zijn, maar dat het te goeder trouw werkt en de juiste doeleinden beoogt mag verondersteld worden. In Zuid-Afrika geldt officieel – uiteraard – hetzelfde. Het is echter publiek geheim dat de top en middenkader van systeem de doelstellingen van de uitvoerende laag tegenwerkt. Politieke belangen, persoonlijke agenda’s en helaas ook zelfverrijking staan effectief werken in de weg. Het kon niet mooier geïllustreerd worden dan met het plichtmatige portret van president Zuma dat we tijdens een van onze bezoeken zagen. Onze gastheren en -vrouwen hadden er liever een doek over gehangen.

De vraag is – als de situaties in beide landen vrijwel onvergelijkbaar zijn – welke les nog getrokken kan worden. Het antwoord is ondernemerschap. Overal waar we kwamen, van de scholen en opvanghuizen tot het lokale radiostation, werden zwaktes van systeem aangegrepen om de situatie om te draaien en te verbeteren. Gaten in governance en beschikbare middelen werden opgevuld door lokaal ondernemerschap, samenwerking en de wil om doelstellingen toch te bereiken. Om maar één voorbeeld te noemen: het Ikhaya Trustcentre dat kinderen voor wie de reis naar huis te ver is tussentijdse en naschoolse opvang verleent. Een geweldig initiatief van een lokale ondernemer die daarmee ouders, kinderen en docenten ontlast.

In Nederland hebben we ook lokale ondernemers, ouders van onze leerlingen met goede ideeën en capaciteiten… De volgende keer dat onze doelstellingen hier niet helemaal binnen het bereik van de middelen lijken te liggen zijn dat goede alternatieven om de oplossing te zoeken. Dat is een belangrijke les die ik meeneem.

Ing. Ton Sebens, Directeur Etty Hillesum Lyceum, deelnemer MME 2015

Executive Master-opleidingen

De opleidingen Master of Public and Non-Profit Management en Master of Management in Education zijn academische masteropleidingen voor Leiderschap en Management in resp. het publieke domein en het onderwijs. Een buitenlandse studiereis maakt onderdeel uit van het programma.  

Meer weten over Master of Public and Non-Profit Management
Meer weten over Master of Management in Education