Ghosn, de ultieme zonnekoning?

Carlos Ghosn was in 2017 nog de gevierde topman van Nissan en Renault, zijn enorm beloningspakket werd zonder tegenstemmen door de aandeelhouders goedgekeurd, maar hij is diep gevallen nadat hij in 2018 werd gearresteerd voor fraude en zelfverrijking. Achteraf gezien zijn alle tekenen voor zonnekoningengedrag af te vinken. De unieke ontsnapping van Japan naar Libanon, waardoor het lijkt alsof hij zichzelf boven de wet acht, en zijn persconferentie van afgelopen week, waarbij hij zichzelf nog steeds op een voetstuk zet, maken de diagnose compleet volgens prof. dr. Mijntje Lückerath en ir. Margot Schumacher. 

Gerespecteerd business leader

Ghosn werd alom bejubeld na de indrukwekkende turnaround van Nissan in 1999 en deze casus wordt in business schools over de hele wereld gebruikt als een van de meest inspirerende voorbeelden van een succesvolle business transformatie. Ghosn wordt daarbij met name geroemd om zijn effectiviteit in de lastige Japanse cultuur en het succesvol inzetten van Cross Functionele Teams, waarbij werknemers uit verschillende afdelingen samenwerken aan een gezamenlijk doel. Ghosn had als bijnamen ‘Le Cost Killer, ‘Mr Fix It’ en ‘de Autotsaar’. Hij werd door Fortune Asia in 2002 benoemd tot ‘Man of the Year’ en van 2003 tot 2005 door PWC en de Financial Times opgenomen in de top vijf meest gerespecteerde business leaders. 

Narcissus

Een succesvolle CEO is natuurlijk nog niet per definitie een zonnekoning. Wel kunnen de enorme successen een aanjager zijn van dit fenomeen: “succes is goed voor je ego, maar slecht voor je karakter”. Als psychische stoornis is zonnekoningengedrag bekend als narcisme. Volgens het handboek voor psychische stoornissen, de DSM-V, is het hoofdkenmerk van narcisme een diepgaand patroon van grootheidsgevoelens en grandiositeit, behoefte aan bewondering en een evident gebrek aan empathie. Het narcistische persoonlijkheidstype is daarbij vernoemd naar de mythische figuur Narcissus die stierf omdat hij gepreoccupeerd was met zichzelf. Hij werd verliefd op zijn spiegelbeeld in het water en was niet meer bij het water weg te slaan. 
De eerste indruk van zonnekoningen is vaak positief; ze zijn charmant, zijn zelfbewust, kunnen goed praten, inspireren en zijn bewonderenswaardig en charismatisch. In tweede instantie zal echter opvallen dat deze gevoelens van grootheidswaanzin met zich meebrengen dat de zonnekoningen steeds meer gaan denken recht te hebben op een bijzondere behandeling, op andere privileges en gunsten. 

De omgeving

De zonnekoning heeft met name veel bewondering voor zichzelf. De zonnekoning is ijdel en wil graag de eer van de succesvolle acties voor hemzelf. Aandacht in media en prijzen bevestigen dit beeld. Ook nu nog vertelt Ghosn op de persconferentie na zijn ontsnapping uitgebreid over zijn successen met Nissan, en hoeveel waarde het bedrijf verloren heeft na zijn arrestatie. Dat het succes van Ghosn ook continu door zijn omgeving werd bevestigd, helpt hiermee niet. Met het Amerikaanse gezegde ‘King of the Boardroom, Jester (‘hofnar’) of the Bedroom’ wordt bedoeld dat machtige personen in de bestuurskamer, die op hun werk de hele dag bewonderd en gerespecteerd worden, thuis weer de gewone man moeten zijn, weleens uitgelachen moeten worden en de vuilnis buiten moeten zetten. Dit is belangrijk om met beide benen op de grond te blijven staan. Daarom wordt de zogenaamde Trophy Wife, een jongere vrouw die de CEO alleen als succesvolle leider kent, als extra risico voor zonnekoningengedrag gezien omdat de bewondering thuis doorgaat en de kans op narcisme substantieel toeneemt. Ghosn trouwde in 2016 met zijn tweede vrouw Carole. 

Boven de wet

De zonnekoning vindt ook dat hij meer rechten, respect en daarmee ook beloning verdient dan anderen. Ghosn had een buitensporig luxe levenstijl met verschillende huizen op meerdere contintenten, maar dit alles vooral op kosten van zijn werkgever. In 2016 gaf hij, op kosten van de zaak, een extravagant feest, geheel in Marie-Antoinette stijl in het paleis van Versaille, ironisch het paleis van de bekendste historische zonnekoning Lodewijk XIV. 
Tot slot accepteert de zonnekoning geen andere leiders, geen toezicht en heeft hij het gevoel boven de wet te staan, waardoor fraude een reëel risico is. Ghosn had dubbelrollen bij Nissan en Renault, controleerde zichzelf, er waren geen commissies voor audit of beloningen, en hij vertraagde de benoemingen van externe commissarissen. 

Belangrijke lessen

Wat kunnen commissarissen en toezichthouders leren van deze casus? Het is allereerst natuurlijk belangrijk dat we ons bewust zijn de symptomen van deze persoonlijkheidsstoornis. Maar met het herkennen van de symptomen is het misschien al te laat. Voorkomen is beter dan genezen. De belangrijkste les uit deze casus is daarom: Houd de CEO met beide benen op de grond. Laat zien dat regels voor iedereen gelden, ook als je net iets specialer bent dan de rest. En juich niet alleen voor successen, maar bejubel misschien ook een enkele mislukking.

Als commissaris of toezichthouder bewaak je niet alleen regels en structuren, maar juist ook passend gedrag en cultuur. Wil je meer weten over het creëren van de juiste dynamiek in de boardroom? In het Commissarissen en Toezichthoudersprogramma van TIAS staan de hard én soft controls centraal.

Lees meer over deze opleiding »

Dit artikel is geschreven door prof. dr. Mijntje Lückerath-Rovers en Ir. Margot Schumacher-Dekkers MBA. Mijntje is hoogleraar Corporate Governance aan TIAS School for Business and Society en is zelf commissaris bij een aantal organisaties. Margot Schumacher is Adjunct Professor bij TIAS en senior associate bij het Kets de Vries Instituut en is tevens toezichthouder. Ze zijn bovendien de Academic Directors van het Commissarissen en Toezichthoudersprogramma van TIAS.