Drie sleutelopgaven voor de transformatie van het sociaal domein

Het sociaal domein wordt ingrijpend hervormd. De maatschappelijke ondersteuning van kwetsbare groepen en de jeugdhulp vallen voortaan onder de gemeenten. Dit biedt grote kansen tot verbetering maar brengt ook forse risico’s met zich mee.

Dat bleek al elders in Europa: in Engeland, Duitsland en de Scandinavische landen is de situatie van een meer burgernabije, preventieve en lokale manier van werken al eerder tot stand gekomen. Daar blijkt dat het model niet zonder meer een (spectaculaire) daling van het beroep in de intensieve zorg garandeert en dat de invoering ervan veel voeten in aarde heeft.

Daarvan zijn ook al de eerste signalen zichtbaar in Nederland. Door de vele veranderingen gaat het doel van de transformatie al gauw verloren. Deelproblemen dringen zich op. Gemeenten weten de kwaliteit van de hulp en zorg niet op niveau te houden. Ook lukt het vaak niet de kloof tussen de lokale en de gespecialiseerde zorg te overbruggen.

Duidelijk uitspraken en gerichte keuzes zijn nodig

Waar gaat het eigenlijk om en hoe komen we daar? In mijn boek ‘Steunend stelsel’ definieer ik 3 sleutelopgaven voor overheden en burgers. Er zijn duidelijke uitspraken en gerichte keuzes nodig, want als alles belangrijk gevonden wordt, komen we er niet.

De eerste sleutelopgave is dat sociale netwerken van burgers moeten worden uitgebouwd. De transformatie veronderstelt dat er op de eigen inzet van burgers kan worden gerekend. Hoe kan dit worden geborgd? Kan informele zorg formele zorg vervangen en hoe organiseer je dat? Een andere sleutelopgave is het creëren van een markante lokale ondersteuningsstructuur. Hoe bereik je dat de ondersteuning dicht bij de burgers komt? Hoe geef je die zodanig vorm dat deze voor burgers herkenbaar en toegankelijk wordt? Dit kan door te kiezen voor een geprononceerde opzet, zoals een locatie, een team of persoon die toegang hebben tot het volledige lokale aanbod. Wat zijn goede vormen hiervoor?

De derde sleutelopgave is om samenhang te brengen in het totale aanbod. Is het mogelijk om honderden professionals uit tientallen disciplines en organisaties in één stramien te laten functioneren? De specialistische hulp en zorg moeten zoveel mogelijk gaan aansluiten op de samenleving en de basisvoorzieningen. Hoe zorg je dan voor netwerknavigatie die ook voor mensen met forse problemen de route naar ‘het gewone leven’ open houdt?

Centrale opgaven als ijkpunt

De transformatie van het sociale stelsel gaat alleen lukken als deze 3 centrale opgaven als ijkpunt worden genomen. De 3 sleutelopgaven moeten leidend zijn in de veranderingsaanpak. Een inhoudelijke focus en ambitie is nodig op de behoeften van de burgers, het eigene van wijk of het dorp, het daarbij passende aanbod en de complexe samenwerking die daartoe nodig is. Op deze manier is het ook mogelijk om het totale stelsel compacter en efficiënter te maken. Als het lukt om deze drie sleutelopgaven in een aanpak te krijgen dan is er al veel gewonnen.

Pieterjan van Delden is organisatieadviseur bij Andersson Elffers Felix (AEF). Hij is verbonden aan TIAS en promoveerde in 2009 op het onderwerp Samenwerking in de publieke dienstverlening. In 2014 publiceerde Van Delden het boek 'Steunend Stelsel'.