Hoe ziet AO nieuwe stijl er uit?

Nog steeds wordt de AO-theorie van Starreveld gedoceerd, maar in hoeverre is deze nog bruikbaar. Een risicogerichte aanpak die rekening houdt met de specifieke context is noodzakelijk, zegt Arco van de Ven in deze column.

Staat de kathedraal nog steeds in het midden? Een vraag die twintig jaar geleden de emoties onder administratieve organisatie (AO) adepten hevig deed oplopen. Wellicht zegt u dit helemaal niets. De strijd ging tussen degenen die voor de theorie van Starreveld waren en hun fervente tegenstanders.

Zelf dacht ik dat deze tweestrijd al lang geleden was beëindigd. Maar, helaas borrelde deze discussie tijdens een college toch weer op. Starreveld was toch nog steeds het AO-boek en we leerden onze studenten toch nog wel zijn theorie. Knap van Starreveld dat een theorie uit de vijftig en zestig jaren nog steeds zulke gemotiveerde voorstanders heeft. En ook ik vind het typologiemodel voor het borgen van de volledigheid van de opbrengsten verantwoording nog steeds van grote waarde.

Organisaties zijn complexer geworden

Maar we leven nu vijftig jaar later en er is veel veranderd. Organisaties zijn de laatste vijftig jaar veel complexer geworden. Waar in de boeken van Starreveld processen binnen een organisatie centraal staan, vinden er nu steeds meer activiteiten in de vorm van samenwerkingsverbanden plaats. Ook is de wijze waarop prijzen en kortingen worden aangeboden veel minder standaard. Denkt u maar aan de kortingsacties waarmee bijvoorbeeld telecomproviders proberen u als klant binnen te halen.

De effectiviteit van generieke maatregelen is hierbij niet meer vanzelfsprekend. Een risicogerichte aanpak die rekening houdt met de specifieke context is noodzakelijk. Zo kan controletechnische functiescheiding in een organisatie met zelfsturende teams zelfs nadelig werken. En echte quasi-goederenbewegingen met kaartjes zijn schaars. U weet nog wel de toegangskaartjes die bij een te goeder trouw bekendstaande drukker, doorlopend genummerd, moesten worden besteld.

Scope van het vakgebied is veranderd

Deze quasi-goederen zijn al lang vervangen door geprinte kaartjes met unieke barcodes. De volledigheid hangt hiermee steeds meer af van specifieke risico's en in dit specifieke geval met name van de mate waarin geprogrammeerde controles ervoor zorgen dat het onmogelijk wordt om met een niet betaald kaartje toegang te verkrijgen. Daarnaast is de scope van het vakgebied veranderd.

Interne beheersing van organisaties neemt momenteel een belangrijke plaats in. De toepassing van procedures, functiescheidingen en richtlijnen - klassieke maatregelen die volop in de boeken van Starreveld te vinden zijn - blijken onvoldoende om zekerheid te bieden dat doelstellingen zullen worden gerealiseerd. Andere factoren dan formele maatregelen, zoals soft controls, zijn bepalend voor het beinvloeden van het gedrag van medewerkers in organisaties. Kortom, een achterhaalde discussie. AO borduurt zeker voort op het geweldige knappe gedachtegoed van Starreveld. Maar er is toch echt een AO nieuwe stijl en dat is maar goed ook.

Prof. dr. Arco van de Ven RA Hoogleraar Bestuurlijke Informatievoorziening aan de Tias School for Business and Society van de Universiteit Tilburg. Deze column verscheen eerder in het Controllersmagazine.