'Zonder idealisme zal toezicht falen'

Wat bedoel ik met idealisme? Het antwoord begint bij ons allemaal. Als samenleving stuiten we op problemen en we willen die opgelost zien. Milieu wordt vervuild, voedsel is onveilig of klanten worden misleid. Er moet dus iets veranderen richting een ideaalbeeld: een voldoende schoon milieu, veilig voedsel en eerlijke klantbehandeling.  Toezicht is daarmee twee keer idealistisch: het vereist een ideaalbeeld en het gaat uit van de maakbaarheid van de samenleving.

Om de problemen op te lossen worden er wetten gemaakt. Echter, over die wetten is zelden iedereen het eens. Dat doet afbreuk aan het ideaalbeeld. Dat ideaalbeeld bestaat namelijk niet in de hoofden van allen, maar slechts in de hoofden van sommigen of – als het meezit – velen. En als de wetten er eenmaal zijn, loopt het idealisme nog eens averij op. Niet iedereen zal zich namelijk aan die wetten willen houden. Sommigen willen niet en van zij die wel willen, blijkt een deel niet te kunnen. Inderdaad, de maakbaarheid is broos.

Van de toezichthouder verwachten we dat hij het ideaalbeeld realiseert. Een toezichthouder die zelf niet-idealistisch is zal dat doen door precies de regeltjes in de wet na te lopen en die te handhaven. Er zijn genoeg toezichthouders die hieraan de voorkeur geven. Belangrijker nog: er zijn ook genoeg mensen die dergelijk toezicht prefereren. Immers, niet-idealistisch toezicht zal zich houden aan het moeizaam bevochten compromis die de wetten veelal zijn.

Niet-idealistisch toezicht vereist een grote mate van detail in de wetten. En dan begint het mis te gaan. Deze detailregels blijken regelmatig genoeg niet te passen op de werkelijkheid. Daarvoor is die werkelijkheid te complex en verandert te snel. Een onderneming loopt dan vast. Als de ondernemer met de niet-idealistische toezichthouder belt, hoort hij “Meneer, wij passen alleen de wetten en regels toe. Dat dient u ook te doen, niet meer of minder.” Op het gesputter dat de wetten en regels niet duidelijk zijn en in het geval van de beller slaan als een tang op een varken, heeft de niet-idealistische toezichthouder geen boodschap: “Meneer, wij maken die regels niet. U moet zelf maar bepalen wat u moet doen. Goedemiddag.”

U begrijpt: deze ondernemer voelt zich niet gemotiveerd om het ideaalbeeld te helpen realiseren. De idealistische toezichthouder zal echter een ondernemer van goede wil tegemoet komen. En proberen om een weg te vinden die de publieke belangen en de private belangen samen laten gaan. Wat is hiervoor nodig? In elk geval geen grote hoeveelheid detailregels. Een idealistische toezichthouder heeft ook ruimte nodig van de politiek om naar bevinden te kunnen handelen. En minstens even belangrijk: een idealistische toezichthouder vergt uitstekende mensen om succesvol te kunnen zijn.

Meer is te vinden in het onlangs verschenen boek ‘Toezicht als beroep‘ van Theodor Kockelkoren. Hij laat overtuigend zien dat zonder idealen toezicht verzandt in een nutteloze bureaucratie. 

Commissarissen en Toezichthouders Programma

Theodor Kockelkoren MBA is Adjunct Professor verbonden aan het TIAS GovernanceLAB: een open platform waarin wetenschappers van TIAS samenwerken met de praktijk aan onderzoek, de ontwikkeling van kennis en aan de toepassing daarvan op het gebied van governance, ondermeer voor het Commissarissen en Toezichthouders Programma. In dit programma komt niet alleen de harde kant van organisaties (financiën, risico’s en scenarioplanning) aan bod, er wordt ook veel aandacht besteed aan soft controls (rollen, verhoudingen en biases).

LEES MEER OVER DIT PROGRAMMA