We zouden risico's juist moeten omarmen

Risicomanagement is ook leren omgaan met onzekerheden. Bij anti-fragiele organisaties bijvoorbeeld zijn risico's en onverwachte zaken ingrediënten die de organisatie sterker maken, schrijft Arco van de Ven in deze column.

That what not kills us makes us stronger. Dit citaat van Friederich Nietzsche geeft ons een hele andere kijk op het fenomeen risico. In onze huidige risicosamenleving staat risico vaak gelijk aan iets wat we moeten vermijden. Risico is per definitie negatief. Van alles wat fout gaat, wordt gezocht naar een schuldige. U hoort het politici al zeggen: dit mag nooit meer gebeuren. De zogenaamde risico-regelreflex leidt tot het invoeren van nieuwe regelgeving, structuren en extra toezicht om financiële en maatschappelijke schades in de toekomst te voorkomen.

Dat dit onmogelijk is, ook dat weten we natuurlijk. De toekomst is niet  te voorspellen en het gedrag van betrokkenen op de getroffen maatregelen is altijd anders dan vooraf gedacht. Maar toch, als na alle getroffen maatregelen, er dan weer onverwachte gebeurtenissen optreden klinkt weer de roep om beter risicomanagement. Het mag nooit meer gebeuren en we moeten krachtig optreden met nieuwe regelgeving, structuren en toezicht.

Opzoeken van risico's

Maar zijn risico's altijd negatief?  Moeten we het opzoeken van risico's niet juist bevorderen? Bevorderen, ja u leest het goed. Moeten we niet méér in plaats van minder risico's nemen? We weten immers dat hogere risico's tot hogere opbrengsten kunnen leiden. En het citaat van Nietzsche geeft aan dat juist tegenslagen positief kunnen uitwerken. Natuurlijk zolang we het maar overleven.

De auteur en wetenschapper Nassim Taleb werkt dit verder uit. Hij introduceert het begrip anti-fragiel. Hij stelt dat we systemen moeten maken die het tegenovergestelde zijn van fragiel. Fragiele zaken kunnen niet tegen een stootje en gaan snel kapot. Risicomanagement in de traditionele betekenis van methoden, zoals COSO ERM, proberen systemen en organisaties robuust te maken. Ze zorgen ervoor dat de kans dat onverwachte zaken ons overkomen wordt beperkt en als ze toch optreden dan moeten er procedures aanwezig zijn die er voor zorgen dat de uiteindelijke schade zal meevallen. Bij anti-fragiele organisaties draait het juist niet om het voorkomen van bedreigingen maar zijn risico's en onverwachte zaken ingrediënten die de organisatie sterker maken.

Cultuur van schade beperken

In plaats van medewerkers af te schermen van risico’s moeten we leren om te gaan met onzekerheden. Het inspelen op mogelijkheden en het reageren op negatieve aspecten maakt organisaties in de ogen van Taleb juist weerbaar. Het maakt ons wendbaar. In deze opvatting draait het dus niet om het beperken van de kans dat een bedreiging optreedt, maar om een cultuur waarin medewerkers de schade beperken door snel en adequaat op negatieve ontwikkelingen in te spelen en de kansen te pakken. Maar leidt dit dan niet tot problemen, vraagt u zich wellicht af. Natuurlijk moet wel worden voldaan aan de randvoorwaarde 'if it doesn't kill us'. Het bepalen wat precies de hogere risicobereidheid mag zijn en welke grenzen moeten worden gehanteerd komt dan centraler te staan. Beleidsdiscussie moeten dan niet alleen gaan over wat we willen bereiken, de doelen, maar ook wat we juist niet willen, de risicobereidheid. Deze grenzen moeten dan ook streng worden gehandhaafd.

Is uw organisatie al anti-fragiel? Nog niet, wellicht kunt u dan delen van uw robuuste organisatie transformeren door risico’s niet af te dekken maar juist te omarmen.

Prof. dr. Arco van de Ven RA Hoogleraar Bestuurlijke Informatievoorziening aan de Tias School for Business and Society van de Universiteit Tilburg. Deze column verscheen eerder in het Controllersmagazine.

Van de Ven is docent in de Masterclass Risicomanagement & Gedrag. 

Meer informatie over deze masterclass