Risicomanagement: het risico van de ander

‘Hoe is dit mogelijk? Dit mag nooit meer gebeuren!’ Herken jij een dergelijke uitspraak? Ik betrap mijzelf vaak op een soortgelijke gedachte als ik me in het nieuws verdiep. Als we de kranten openslaan, dan lijkt het of er op het eerste gezicht simpele zaken misgaan waarop de politiek direct reageert met maatregelen. Maar telkens weer blijkt dat deze formele maatregelen de risico’s in de toekomst niet wegnemen. Sterker nog: de genomen maatregelen leiden tot meer bureaucratie; het resultaat van de zogeheten risico-regelreflex. Hoe kom je tot effectief risicomanagement van gedrag van anderen zonder in de valkuil van deze reflex te stappen?

Belastingdienst, woningcorporaties en de risico-regelreflex

Recente voorbeelden van gebeurtenissen waar we dankzij de media allemaal verontwaardigd over waren en waarbij de risico-regelreflex van toepassing is, zijn er genoeg. Zo werden door de Belastingdienst ten onrechte toeslagen teruggevorderd. Het leed dat dit heeft veroorzaakt is schrijnend. Minister Hoekstra reageerde direct met een herstructureringsplan. Bij een woningbouwcorporatie kon een medewerker die frequent een casino bezocht, voor miljoenen frauderen. Een kamerlid pleitte terstond voor een verplichte screening van medewerkers van woningbouwcorporaties.

Risico’s van andermans gedrag

De risico-regelreflex leidt vaak tot eenvoudige oplossingen, waarvan we ons afvragen: ‘Waarom is dit niet eerder gebeurd?’ Maar, daar waar de Belastingdienst er nu al niet in slaagt om haar werk naar behoren te doen, is de kans groot dat de nadruk en de inzet van medewerkers door de maatregelen van minister Hoekstra nu komt te liggen op de aangekondigde reorganisatie in plaats van op het werk dat beter uitgevoerd moet worden. Toch blijven we in de risico-regelreflex val lopen om met name risico’s bij anderen te signaleren en te denken dat er voor risicomanagement van ongewenst gedrag van anderen eenvoudige oplossingen bestaan.

Liever in de verdediging dan gedragsverandering

Laten we de rollen eens omdraaien. Dan besef je direct dat de risico-regelreflex niet leidt tot de gewenste gedragsverandering. Hoe reageren wij als anderen ons op ons ongewenste gedrag wijzen en ons haarfijn inwrijven welke risico’s wij hierbij lopen? Waarom roken en drinken wij nog? Het is toch veel gezonder om dit niet te doen? Waarom reizen wij nog met het vliegtuig? Dit is toch erg slecht voor het klimaat? Waarom steken wij nog vuurwerk af? Waarom rijden wij harder dan de toegestane snelheid? Opmerkingen over ongewenst gedrag waar wij onszelf ook wel eens op betrappen, vallen meestal niet goed. Wellicht beseffen we dat de ander misschien gelijk heeft, maar we voelen ons toch aangevallen. En dit voelt niet goed, dus gaan we in de verdediging.

Legitimatie van gedrag

Als wij ons aangevallen voelen op ons gedrag, beargumenteren we ter verdediging bijvoorbeeld dat ‘hij of zij’ ‘het’ niet snapt, dat we het nog één keer zullen uitleggen of dat het ‘fake’ nieuws is. Of we vertellen de ander, ‘hoe durf jij dit te zeggen’ en gaan in op wat die ander allemaal niet goed doet. Kortom, we hebben een heel scala aan natuurlijke reacties om ons gedrag te legitimeren.

Reacties op onrechtvaardige regels

Stel dat de ander toch een punt heeft als hij jou terecht wijst, denk jij dat nieuwe formele regels jouw gedrag zullen veranderen? Ik denk waarschijnlijk niet. Waarschijnlijk vind je dat deze regels onrechtvaardig zijn. Kenmerkende reacties op regels waar wij ons niet in kunnen vinden zijn dat we ons niets van de regels aantrekken, dat we ons gaan verzetten of dat we juist moeite gaan doen om ons gedrag niet te veranderen door ons uitsluitend aan de strikte regel te houden. Risicomanagement van gedrag van anderen op basis van de risico-regelreflex werkt niet.

Risicomanagement van gedrag

Toch zie je bovenstaande reacties van mensen regelmatig terug binnen organisaties als het gaat over risicomanagement, dat vaak mede gebaseerd is op de risico-regelreflex. Om risico’s als gevolg van gedrag van medewerkers te verminderen hebben andere medewerkers veel formele regels en procedures opgesteld. Formele regels waarbij geen rekening is gehouden met de context en de achterliggende drijfveren van de medewerkers die zich aan deze regels en procedures moeten houden. Dit terwijl risicomanagement uiteindelijk moet gaan over het veranderen van het gedrag van medewerkers. Dit terwijl drijfveren in hoge mate bepalen hoe wij mensen ons gedragen.

Inzicht in het ‘waarom’ van risico’s

Wat betekent dit nu voor risicomanagement? Bij het bepalen van risico’s moeten we ons verdiepen in de ander. Waarom treden deze ongewenste gebeurtenissen op? Wat is de achterliggende oorzaak van het gedrag dat daartoe heeft geleid? Dat vraagt om inzicht in de dagelijkse praktijken binnen organisaties. Natuurlijk is het mogelijk dat nieuwe formele maatregelen het gedrag en de dagelijkse praktijken in organisaties kunnen veranderen, maar het zou ook goed kunnen dat het afschaffen of vereenvoudigen van regels de oplossing is.

Naar menselijk risicomanagement met de masterclass Risicomanagement & Gedrag

In de TIAS Masterclass Risicomanagement & Gedrag gaan we aan de slag met gedrag van mensen en hoe de risico’s van ongewenst gedrag effectief kunnen worden verminderd of voorkomen. De eerste 2 dagen verdiepen we ons in de invloed die formeel risicomanagement heeft op gedrag. Op de 3e dag kijken we vanuit het perspectief van drijfveren naar gedrag en risico’s. Aan de hand van de praktische oefeningen in deze matseclass kun je bovendien direct met de verkregen nieuwe inzichten in je eigen organisatie aan de slag.

Nieuwsgierig?

Download brochure