Macht móét op de agenda in de boardroom

De #metoo-discussie die naar aanleiding van aantijgingen van seksuele intimidatie tegen producent Harvey Weinstein is ontstaan, heeft de vraag hoe we machtsmisbruik kunnen beteugelen weer op de voorgrond geplaatst. Ook in Nederland maakt #metoo veel los. Onder andere de misstanden tijdens en na de ontgroening bij Defensie hebben velen ontzet. ING heeft besloten het optreden van House of Cards-acteur Kevin Spacey in Ahoy te annuleren vanwege beschuldigingen van ongepast gedrag. Ook is er veel discussie ontstaan naar aanleiding van de verklaring van casting director Job Gosschalk.

De aanpak van onethisch gedrag in organisaties begint met het agenderen hiervan op het hoogste niveau, namelijk in de boardroom. Net zoals het financiële welbevinden van de onderneming, dient ook de cultuur regelmatig besproken te worden – in plaats van alleen wanneer incidenten zich voordoen. De nieuwe Corporate Governance Code onderstreept het belang hiervan.

Wanneer bazen lager geplaatsten door (seksuele) intimidatie beschadigen, zijn ze hun positie onwaardig. Het is aan de leiding van organisaties om een klimaat te creëren waarin medewerkers zich veilig en gerespecteerd voelen. De tone of the top speelt hierbij een belangrijke rol. Het topmanagement moet een rolmodel zijn wat betreft integriteit en ethisch leiderschap, zodat medewerkers zich kunnen spiegelen aan het gedrag in de bestuurskamer. Alleen dan is de leiding gelegitimeerd grenzen te stellen aan wangedrag.

Ongebreideld

Machtsmisbruik vindt sinds mensenheugenis plaats. Waarom is dat zo? De sleutel ligt bij onze instincten. De drang tot heersen en overheersen, geldelijk gewin en seksueel wangedrag behoort tot onze dominantste instinctieve neigingen. Sigmund Freud, de grondlegger van de psychoanalyse, heeft terecht beweerd dat instincten onderdrukt worden ten gunste van maatschappelijk geaccepteerd gedrag. Dat wat onderdrukt wordt, heeft echter de neiging zich op enig tijdstip ongebreideld te manifesteren. De psychiater Carl Jung noemde dat de schaduwzijde van de persoonlijkheid. 

Om pervers gedrag te voorkomen, is het van belang dat schaduwzijden het daglicht zien. Niet om er vervolgens naar te handelen, maar zodat we een bewuste keuze hebben tussen onze instincten en ons moreel kompas als leidend principe. Het is aan bestuurders en toezichthouders om de onderstromen in de organisatie te herkennen, te bespreken en er waar nodig paal en perk aan te stellen. Onderstromen in menselijk gedrag zijn niet altijd zichtbaar, maar wel manifest. Het al dan niet dwangmatig aanwenden van macht ten gunste van seksuele genoegens is daar een voorbeeld van. De kunst is zulke onderstromen aan het licht te brengen, zodat deze beheersbaar worden. Dit vraagt inzicht in de heersende cultuur en de menselijke drijfveren.

Grip

Van bestuurders en toezichthouders mag worden verwacht dat ze beschikken over de capaciteiten om de onderstroom te signaleren en met elkaar te bespreken. Zoiets is echter als het rijden in dichte mist. Dat doe je behoedzaam, en liever zelfs helemaal niet, omdat het zicht beperkt is en de kans op slippartijen groot. Ongetwijfeld had de Raad van Commissarissen van The Weinstein Company signalen opgevangen over het gedrag van zijn CEO. En zou de top van Nederlandse defensieorganisaties werkelijk niet hebben geweten over het misbruik in de kazernes? Mensen, en dus ook bestuurders, zijn nu eenmaal geneigd om bewust of onbewust weg te bewegen van datgene waar ze niet goed grip op hebben. Bestuurders hebben bovendien overvolle agenda’s wat het makkelijk maakt om heikele thema’s als macht en integriteit niet te prioriteren, ook al onderkennen de meesten het belang ervan.

Wanneer de onderstroom wel wordt besproken, vraagt het niet alleen een kritische blik naar de organisatie, maar ook de moed en kwetsbaarheid het eigen functioneren onder ogen te zien. Vragen als ‘Hoe willen we op een integere manier met macht omgaan?’ en ‘Wat beschouwen we als (mogelijke) excessen?’ dienen in zo’n overleg te worden gesteld en beantwoord. Soms zal dit leiden tot aangepaste regelgeving of beter omschreven richtlijnen. Het belangrijkste is echter dat het thema bespreekbaar wordt en daarmee hanteerbaar, om te beginnen bij de top, maar uiteindelijk voor de hele organisatie. Daarom moeten de verleidingen van macht regelmatig op de agenda komen te staan bij bestuurders en toezichthouders. Beter vandaag, dan morgen. 

Wilt u groeien als integer leider?