Keuzevrijheid van pensioenuitvoerder

Hoe ziet een ontwerp eruit voor de Nederlandse pensioenmarkt waarin deelnemers keuzevrijheid hebben? Een ontwerp dat zo veel mogelijk de mogelijke nadelen mitigeert en de voordelen maximaliseert. Deelnemers aan de opleiding Netspar van TIAS gingen op onderzoek uit. 

In het Nederlandse debat over de toekomst van het pensioenstelsel is er veel aandacht voor keuzevrijheid. Een vergaande vorm van keuzevrijheid is om het individu zelf een pensioenuitvoerder te laten kiezen. Voorstanders geloven dat vrije keuze van pensioenuitvoerder mensen veel beter in staat stelt om in te spelen op hun eigen wensen en behoeften. Tegenstanders zijn ervan overtuigd dat een dergelijk stelsel complex en duur zal zijn en dat vrije keuze ten koste gaat van het pensioenresultaat. Niet zelden mondt dit debat uit in een ideologische discussie.

Wat is een goed pensioen?

Maar eerst: wat is een goed pensioen? Het eerste criterium is een goed pensioenresultaat; het pensioen dient bij pensionering voldoende vervanging van het inkomen te bieden. Een belangrijk element hierbij is de inleg. Er moet vastgesteld worden wie deze bepaalt, en er moet een gelijke fiscale behandeling zijn voor verschillende vormen van vermogensopbouw voor pensioenen. Het product bevat zowel een opbouw als een uitkeringsfase.

Risicodeling is een belangrijk tweede criterium. Uit de Nationale Pensioendialoog bleek onder andere dat het behouden van solidariteit, zoals het delen van micro-langleven risico, sterk de voorkeur heeft in het nieuwe stelsel.

Verder spelen transparantie en eenvoud een belangrijke rol: onder andere in het product, in de uitlegbaarheid, in de communicatie en in het managen van verwachtingen. Dit kan gerealiseerd worden door eenvoudigere, meer individueel gerichte, producten die beter vergelijkbaar zijn. Als je beter kunt vergelijken kun je immers ook beter kiezen.

Een pensioen moet toegesneden kunnen worden op de individuele situatie: lumpsum, flexibiliteit in inleg, opnemen etc. Keuzevrijheid leidt tot meer mogelijkheden en dus in principe tot een betere mogelijke aansluiting op de individuele situatie. Deze additionele keuzevrijheid leidt ook tot extra complexiteit voor de deelnemer bij het maken van keuzes. Financiële planning door en advies aan deelnemers is hiervoor noodzakelijk.

Ook de mate van dekking is een criterium. In hoeverre spaart iedereen voor een goed pensioen? Hierbij valt bijvoorbeeld te denken aan verplichtstelling en auto-enrolment. Keuzevrijheid voor deelnemers wordt beperkt bij verplichtstelling. Ook het uitsluiten van deelname van bepaalde groepen is een inperking van keuzevrijheid. Om dit te voorkomen kan bijvoorbeeld aan een acceptatieplicht worden gedacht.

En als laatste het goed vormgeven van verantwoordelijkheden. Uitvoerders dienen in het belang van de deelnemers te handelen. Een duidelijke en werkbare governance rondom bestuur en controle is vereist. Het goed borgen van de verantwoordelijkheden zal het vertrouwen van deelnemers in pensioenuitvoerders vergroten. Ook concurrentie en marktwerking dragen hieraan bij.

Vergelijking met het buitenland

Er zijn verschillende landen die –in verschillende vormen– keuzevrijheid van pensioenuitvoerder voor de deelnemer kennen. We kunnen vanuit die stelsels leren met betrekking tot de vorm waarin deze keuzemogelijkheid in de Nederlandse situatie kan worden ingepast.

Amerika

Als eerste het Amerikaanse pensioensysteem, dat heel veel individuele vrijheid kent. Deze strekt zelfs zo ver dat deelname in de tweede pijler niet verplicht is en er daardoor effectief nauwelijks onderscheid is tussen de tweede en derde pijler. Zwakke punten die uit dit systeem naar voren komen, zijn dat men over het algemeen te weinig spaart en dat de vele mogelijkheden om voor het pensioen te sparen het systeem erg complex maken voor de consumenten. Verder zijn voor een veel gebruikte regeling in de tweede pijler de kosten vermeend hoog.

Australië

Australië heeft in de jaren tachtig een pensioenspaarplicht ingevoerd en heeft sindsdien stapsgewijs steeds meer keuzemogelijkheden vrijgegeven. In 2005 is de keuzevrijheid van uitvoerder voor de deelnemer ingevoerd. Dit is een voor Nederland relevante casus, omdat er veel geleerd kan worden van de overstap op keuzevrijheid die vrij recent plaatsvond, in een systeem dat erg decentraal is ingericht maar over de tijd heel geleidelijk kon wennen aan de toenemende vrijheid van pensioenkeuzes. Na de geleidelijke doorvoering van keuzemogelijkheden kent het Australische pensioenstelsel momenteel een decentrale inrichting van de markt met zeer veel aanbieders en keuzevarianten. Als bijwerking dreven de marketingkosten de totale uitvoeringskosten op.

Chili

Chili heeft een stelsel dat op punten gelijkenissen heeft met de Nederlandse situatie. Het land kent namelijk een liberale opzet van zijn economisch systeem en pensioenstelsel, maar daarbinnen tegelijkertijd een sterk coördinerende rol voor de overheid. Chili zoekt de oplossing van de zwakke punten van haar pensioenstelsel in ingrepen in de marktordening. Het introduceerde reeds een door de overheid bepaalde standaard pensioenregeling, maar overweegt momenteel zelfs om ook een nationaal pensioenfonds op te richten, met als doel het beteugelen van de uitvoeringskosten.

De Chileense ervaring onderstreept de noodzaak van een pensioenspaarplicht om mensen voldoende te laten sparen (de minimaal verplichte inleg wordt in Chili langzaamaan opgevoerd). Ook leert de Chileense ervaring dat zelfs in een overzichtelijk systeem voor wat betreft variaties aan regelingen en beleggingsmixen, slechts weinig deelnemers actief kiezen. Daarnaast blijkt het wegnemen van de complexiteit onvoldoende om de uitvoeringskosten laag te houden; deze zijn in Chili vrij hoog. Net als in de Australische casus gaat er te weinig disciplinerende werking uit van de (maar zeer beperkt actief kiezende) deelnemer.

Zweden

Het Zweedse pensioenstelsel combineert decentrale keuze van uitvoering met centrale voering van de pensioenadministratie. De sociale partners pakken een sturende rol in de procurement en de inrichting van de keuze architectuur en defaults. Dit houdt de uitvoeringskosten zeer effectief in de hand en beschermt het individu tegen al zijn gedragsbeperkingen.

Net als in de drie voorgaande landen, gaat dit desondanks gepaard met een zeer gering actief gebruik door de deelnemers van de keuzemogelijkheid om van uitvoerder te wisselen, en een laag niveau van overdrachten van aanspraken naar andere uitvoerders.

Drie lessen

Vertalen we dit naar de Nederlandse situatie, dan kunnen we daar drie lessen uit trekken. Ten eerste kunnen we er niet vanuit gaan dat deelnemers gebruik zullen maken van meer keuzevrijheid. Dat betekent dat er een ‘default’ moet zijn die de deelnemer voorziet van een goed pensioen. Daarnaast is het niet vanzelfsprekend dat de keuzevrijheid positief is voor de kostenbeheersing van de uitvoerders. In alle casussen kwam in meer of mindere mate naar voren dat de uitvoeringskosten over het algemeen of voor bepaalde regelingen relatief hoog lagen. Het Nederlandse stelsel steekt daar in elk geval gunstig bij af. Als keuzevrijheid van uitvoerder niet disciplinerend werkt op de kostenbeheersing van de uitvoerders, maar dezelfde keuzevrijheid wel marketingkosten met zich meebrengt, ligt een stijging van de Nederlandse uitvoeringskosten op de loer. Ten derde is het belangrijk om een voldoende hoog niveau van pensioensparen te bewaken. Hier biedt de Amerikaanse casus het scherpste inzicht. In de VS is de grootste uitdaging namelijk om ervoor te zorgen dat mensen voldoende sparen voor het pensioen. Keuzevrijheid in de pensioenuitvoering staat op gespannen voet met een adequaat niveau van pensioenbesparingen.

Dit onderzoek is verricht door Heleen van Boven, Allard Bruinshoofd, Jesse Martens, Arjen Monster en Manon ten Voorde. 

Bereid u voor op de veranderingen in de pensioensector

Het Netspar Pensioen Innovatie Programma geeft u kennis en vaardigheden om succesvol te bewegen in pensioenland. U leert hoe u risico’s onderkent en aanpakt en bent na afloop up-to-date met de laatste regelgeving rondom pensioenen.

Lees snel meer over dit Korte Programma