Financiering na de crisis: grote verandering in mindset accountants

19 juni 2017 | 4 min lezen

Welke rol spelen banken in het huidige financieringsproces? En welke rol ligt er voor accountants in het verschiet? Prof. dr. Hans Groeneveld doet daar zijn verhaal over, dat begint met de crisis en eindigt met de toekomst van de accountant: ‘Ook voor de accountant is het echt een grote verandering. Het werk kan interessanter en diverser worden.’

'De hele economie dreigde in te storten’, zegt Hans Groeneveld over de toekomst van het bank- en kredietwezen. Groeneveld is hoogleraar Financiële Coöperaties bij TIAS School for Business and Society en laat geen misverstand bestaan over de impact die de financiële crisis op ons heeft gehad. ‘2007 en 2017: die twee jaren zijn eigenlijk niet meer te vergelijken.’ Toch moeten we dat doen om te begrijpen hoe het er nu specifiek met de financiering voor staat en waar het naartoe gaat. Want het huidige landschap van de bancaire sector is toch voor een groot deel bepaald door de crisis.

Enorme verandering

Dat het uiteindelijk niet tot een volledige economische melt-down is gekomen, is te danken aan een aantal maatregelen. Ten eerste reddingsacties: ‘Ondersteuning, kapitaalinjecties, nationalisaties: alles is er gedaan om het financiële systeem draaiend te houden.’ En ten tweede verdere regulering van de banksector. ‘Er is een EU-bankenunie opgericht en sinds november 2014 is de Europese Centrale Bank direct toezichthouder van zo’n 170 grote banken en indirect van alle andere banken in het eurogebied. Een enorme verandering.’ Belangrijk hierbij is de invloed die de kapitaalvereisten van de opeenvolgende Basel-akkoorden hebben gehad. ‘De financiële buffer die banken nu aan moeten houden, is bijna verdubbeld. In een tijd dat het nog steeds lastig is, moeten banken daarom meer winst maken. Maar winst maken is niet meer wat het was vóór de crisis. En als je het niet echt meer van hogere inkomsten kunt hebben, ga je werken aan efficiency. Technologische ontwikkelingen en veranderende klantvoorkeuren leiden tot verdergaande digitalisering en virtualisering van de bancaire dienstverlening, waardoor de kosten afnemen.’

Strikter gereguleerd

De strengere kapitaalvereisten hebben invloed op de ruimte die banken hebben om kredietaanvragen in te willigen, zeker als die grotere risico’s met zich meebrengen. ‘Niet alleen worden de risico’s bij uitzettingen gewogen, er zijn ook richtlijnen gekomen voor de manier waarop banken deze leningen financieren. Zodoende is het wat moeilijker geworden om leningen met een lange looptijd bij banken los te krijgen. Zeker als het om leningen voor de financiering van meer innovatieve plannen gaat. Iets wat natuurlijk direct de accountant raakt die ondersteuning geeft bij financieringsaanvragen van mkb-bedrijven.’ Nu de kruitdampen van de crisis enigszins opgetrokken zijn, resteert er door al die ontwikkelingen het volgende beeld: een veel strikter gereguleerde banksector, met in Nederland een hoge concentratiegraad in het bankwezen en een afwijzingspercentage voor financieringen dat in internationaal opzicht relatief hoog is (17%). Die hoge concentratie van een paar grote banken heeft enerzijds een consoliderende werking, maar tegelijkertijd neemt de concurrentie weer toe, omdat er allerlei nieuwe, alternatieve financierders de markt betreden. Er wordt door beleidsmakers zelfs bewust gestuurd op een situatie waarin andere partijen dan banken een grotere rol in het financiële stelsel gaan spelen. Zij springen soms in het gat dat de banken in de financiering laten vallen. En ze gebruiken daar vaak, net zoals de banken zelf, de nieuwste technologische mogelijkheden bij. Groeneveld: ‘Crowdfunding, peer-to-peer lending, kredietunies, financiering door pensioenfondsen en verzekeraars: alles is in beweging. Neem zoiets als block chaintechnologie. Een block chain is simpel gezegd een hele grote database waar iedereen gebruik van kan maken en waarmee allerlei transacties aan elkaar te koppelen zijn zonder tussenpersonen. Het is een nogal technisch verhaal, maar banken komen er bij deze technologie als intermediairs niet meer aan te pas.’

Nieuwe businessmodellen

Als Groeneveld tijdens een lezing op dit punt is aanbeland, vraagt hij vaak aan zijn publiek of er waarheid zit in de uitspraak ‘We all need banking, but we don’t need banks’. Maar zo ver willen de meeste mensen niet gaan, en het lijkt op dit moment ook niet realistisch. ‘Al die nieuwe vormen van financiering zitten er wel aan te komen, maar je moet niet vergeten dat banken nog steeds 80% van alle kredieten verstrekken.’ Groeneveld wijst erop dat banken bovendien niet stilzitten. ‘Banken zijn zelf ook op zoek naar nieuwe businessmodellen. Mooi voorbeeld is een Finse bank. Daar hebben ze gezegd: ‘Leuk, die bankproducten, maar wij willen er een heel cluster aan diensten omheen aanbieden, met verzekeringen, snelle toegang tot medische hulp en bijstand bij veranderingen in de persoonlijke situatie van klanten.’ Ze hebben zelfs ziekenhuizen opgericht als gezondheidscentrum voor hun klanten.’ Overigens willen veel banken graag samenwerken met die nieuwe, marktgerelateerde systemen. ‘Zo kun je onder andere tot gestapelde financiering komen, waarbij de bank een deel financiert en bijvoorbeeld via crowdfunding of door vermogende particulieren het andere deel. Daar moet je natuurlijk wel goed over nadenken, want wat gebeurt er precies als het misgaat?’

Block chain

De grote veranderingen in het bank- en kredietwezen hebben natuurlijk ook gevolgen voor de accountancy. Juist nu accountants hun adviserende rol bij financieringen intensiever op willen pakken. Het meer traditionele werk aan de jaarrekeningen is immers een stuk minder aan het worden. De jaarrekening rolt er tegenwoordig zo’n beetje met één druk op de knop uit. ‘Dus als accountants zich meer gaan richten op volledige ondersteuning bij financiering, en die financiering is zelf aan verandering onderhevig, heeft dat consequenties voor de dienstverlening, met name in het kleine mkb. Accountants zullen daarom in de toekomst met meerdere partijen om de tafel moeten gaan en zich afvragen of financiering ook met alternatieve vormen als peer-to-peer lending en crowdfunding kan. En als ze hun klanten hierover adviseren, moeten ze in staat zijn de voor- en nadelen van markt- en bankgebaseerde financieringsvormen uit te leggen. De Europese Centrale Bank en ons eigen Centraal Planbureau stellen dat financiering door de markt gemakkelijker is voor risicovolle start-ups, maar voor kleine bedrijven is het door de hoge kosten juist weer moeilijker om toegang tot die openbare markten te krijgen. Het bankgebaseerde systeem is voor kleine(re) bedrijven meer geëigend, maar gaat wel met relatief hoge kosten voor bankleningen gepaard, vanwege de noodzakelijke screening en monitoring door banken. Voor stabiele middelgrote bedrijven met verpandbare bezittingen zijn kredieten wat eenvoudiger te krijgen bij banken.’

Structurele vernieuwingen

Wie goed wil adviseren zal zich ook meer in het bedrijf moeten verdiepen. ‘Dan ga je letten op hoe een bedrijf functioneert, de HR, de gezondheid van de werknemers, het ziekteverzuim en de samenstelling van het personeelsbestand. Je wordt meer sparringpartner en strategisch adviseur voor de ondernemer.’ En daar vooral je ogen goed bij openhouden: ‘Weet dat wat je nu doet er over tien jaar niet meer is.’ Moet de branche daar rouwig om zijn? Volgens Groeneveld niet: ‘Het moet bij je passen en het vraagt om een andere werkwijze. Voor de accountancy impliceert het echt een grote verandering in de mindset. Maar het werk wordt interessanter en diverser.’ Zo zie je maar dat een crisis niet alleen grote problemen op kan leveren, maar zeker ook tot structurele vernieuwingen kan leiden. Ook voor de accountant is dat goed nieuws.

Dit artikel verscheen eerder in SRA Adviseur, editie Zomer 2017 #2, pagina 14 en 15.