8 Leiderschapslessen van keizer Augustus

De ochtend van zaterdag 11 maart realiseerde ik me twee zaken. Primo, het is voor een eenvoudige Vlaming makkelijker te landen op Schiphol dan voor een Turks minister. Die dag lukte me probleemloos wat Mevlut Cavusoglu werd verboden. Secundo, en dit is de essentie van deze blog, het beste boek over leiderschap is een roman.

Op de vlucht van Panama City naar Amsterdam las ik het laatste deel van John Williams' Augustus. De auteur had me reeds eerder verbaasd met Stoner en Butcher's Crossing. Inzake taaleenvoud, -elegantie en -zuiverheid evenaren weinigen de woordenschat en zinsbouw van John Williams.

Augustus is geschreven als een epistolaire roman, volledig opgebouwd uit fictieve brieven en documenten van tijdsgenoten van keizer Augustus. De lezer verkrijgt een fascinerend 360° beeld op het functioneren van Rome's eerste keizer. Pas in het derde deel komt Augustus zelf uitgebreid aan het woord. Zijn finale brief aan Nicolaus van Damascus, vlak voor zijn overlijden in 14 n.C., biedt een indrukwekkende reflectie op leiderschap. Het is natuurlijk niet keizer Augustus die spreekt, maar John Williams zelf. In dit opzicht is de titel boven deze blog misleidend - het zijn de leiderschapslessen van John Williams.

1. Grijp de kansen. Je hebt nimmer je smoking aan wanneer je de uitnodiging voor het galadiner ontvangt, maar je trekt die wel aan wanneer de tijd is gekomen. Zo getuigt Augustus over het ogenblik dat hij achttien was, en op oefenkamp het overlijden van Julius Caesar vernam. Op dat scharniermoment achtte de jonge Gaius Octavius (zijn oorspronkelijke naam) zijn moment gekomen.

'Maar op dat eerste moment, Nicolaus, voelde ik niets. Het was alsof de kreet van pijn uit een andere keel klonk. Daarna kwam er een kilheid over me, en ik liep weg bij mijn vrienden, zodat ze niet konden zien wat ik voelde, en wat ik niet voelde. (...) Op het ogenblik dat ik naar mijn vrienden terugkeerde, wist ik dat ik was veranderd, dat ik iemand anders was dan ik was geweest. Ik kende mijn bestemming en ik kon er niet met hen over spreken. En toch waren ze mijn vrienden.'

2. Wees bereid jezelf te veranderen. Een leider (ver)bouwt niet enkel de organisatie maar ook zichzelf. Succesvol leiderschap is een leerproces waarbij de persoon zichzelf voortdurend bijschaaft, proactief dan wel reactief, om het hogere doel te bereiken. Dit leerproces is niet voor doetjes:  

'Maar het was bijna meer door een gevoel dan omdat ik er weet van had, dat ik begreep dat als je bent voorbestemd om de wereld te veranderen, het nodig is om eerst jezelf te veranderen. Wie gehoor geeft aan zijn roeping, moet een krachtige en geheime kant van zichzelf zien te vinden of te verzinnen, een kant die geen rekening houdt met hemzelf, met anderen en zelfs niet met de wereld die hij volgens zijn bestemming zal doen veranderen, niet conform zijn eigen wensen, maar conform een geest die hij tijdens het veranderingstraject zal ontdekken.'

3. Speel het rollenspel. De ontzaglijke literatuur inzake authentiek leiderschap kan me, alle goede intenties van de oprechte wetenschappers en schrijvers ten spijt, niet overtuigen dat succesvolle leiders zich ten allen tijde authentiek gedragen. Er heerst een bandbreedte waarbinnen diverse rollen worden gespeeld. Augustus was leerling, soldaat, politicus én sterfelijke god. Maar bovenal heeft hij geslepen diplomatie en wrede macht gecombineerd om Rome uit te bouwen, en zijn positie hierin te veroveren én handhaven. Hij vormde een alliantie met Marcus Antonius, liet Cicero elimineren als onderdeel hiervan, en bevocht naderhand diezelfde Marcus Antonius.

'Maar de man op leeftijd moet, als hij de hem toegewezen rol goed speelt, het leven als een komedie zien. Want zijn triomfen en zijn mislukkingen voegen zich aaneen, en de een is niet meer aanleiding voor trots of schaamte dan de andere, en hij is noch de held die zichzelf ten overstaan van die krachten bewijst, noch de hoofdpersoon die erdoor wordt vernietigd. Net als elk armzalig, meelijwekkend omhulsel van een auteur, leert hij inzien dat hij zoveel rollen heeft gespeeld dat hij zichzelf niet meer is.'

4. Toeval speelt een belangrijke rol. Is de succesvolle leider de idioot die het geluk aan zijn of haar zijde heeft, zoals Freek Vermeulen het verwoordt in Business Exposed? De wetenschap heeft reeds vaker gesuggereerd dat de factor geluk een belangrijke rol speelt. Laat ons alvast de gedachte verlaten die leiderschap verheerlijkt als de enige creator van succes. Als een leider eerlijk is, zal hij of zij graag bekennen dat de omstandigheden op cruciale momenten hebben meegezeten. Indien het leven een komedie betreft, zoals Augustus daarnet aangaf, dan ontwikkelt de plot zich autonoom en benevolenter voor de succesvolle leider dan voor de falende tegenpartij. 

'Misschien had je toch gelijk, mijn beste Nicolaus, misschien is er maar één god. Maar als dat klopt, dan heb je hem een verkeerde naam gegeven. Hij heet Toeval, en zijn priester is de mens, en het enige slachtoffer van die priester moet hij uiteindelijk zelf zijn, zijn arme verdeelde ik.'

5. Focus op de taak. Nobele karaktertrekken vormen een zwaar overschat ingrediënt van de succesvolle leider. De vele inspirerende oneliners van Steve Jobs missen het belangrijkste element - hij verheerlijkte bovenal zichzelf. Het was evenwel deze gestoorde, machiavellistische persoonlijkheid die hem hielp de wereld te veranderen. Het hoeft geen verbazing te wekken dat Augustus Tiberius kiest als zijn opvolger, hoewel zelfs de getuigenissen van Tiberius' medestanders weinig sympathie voor hem opwekken. Maar Tiberius kon in de ogen van Augustus de klus klaren, punt.

'Toch is hij (Tiberius) geen zwak mens, en is hij niet gek, en voor een keizer is wreedheid minder problematisch dan zwakheid of domheid. Vandaar dat ik Rome aan de genade van Tiberius en de  toevallige omstandigheden van de tijd heb overgeleverd. Ik kon niet anders.'

6. Succes heeft een prijs. Ook in leiderschap is er geen free lunch. Op het offerblok van succes doneren leiders tijd, geluk, relaties of gezondheid. Klein Rome was de koosnaam die Augustus gaf aan zijn dochter Julia. Net zoals hij het grote Rome wou uitbouwen, beschouwde hij zijn dochter als een werkstuk. Hij wou haar letterlijk vormen, net zoals hij ook Rome wilde vormen. Julia kreeg als jonge vrouw in een voor die tijd ongebruikelijke toegang tot de beste leermeesters. Tegen de zin van Tiberius én Julia in forceerde Augustus hun huwelijk. Toen haar buitenechtelijke minnaar Jullus Antonius een coup voorbereidde, verbande hij het Kleine Rome om het Grote Rome (én zichzelf) te redden.

'Je houdt jezelf niet voor de gek over de gevolgen van je daden; je houdt jezelf voor de gek over het gemak waarmee je met de gevolgen daarvan kunt leven. Ik wist wat de gevolgen waren van mijn besluit om me in mezelf terug te trekken, maar ik had de zwaarte van het verlies niet kunnen voorzien.'

7. Romantiseer leiderschap niet. In managementboeken en business schools wordt leiderschap als de heilige graal voorgesteld. Dit naïeve ideaalbeeld gedijt slecht in de werkelijkheid. John Williams besluit het boek met een meesterlijk cynische paragraaf. De arts die Augustus bijstond aan het sterfbed schrijft in 55 n.C. aan Seneca (die later door Nero tot zelfmoord wordt gedwongen):

'Maar het Romeinse Rijk dat hij (Augustus) schiep heeft de hardvochtigheid van een Tiberius overleefd, de monsterachtige wreedheid van een Caligula, en de dwaasheid van een Claudius. En nu is onze nieuwe keizer iemand die door u is onderwezen, en met wie u in zijn nieuwe gezag nauwe betrekkingen onderhoudt; laten we dankbaar zijn voor het feit dat hij in het licht van uw wijsheid en deugdzaamheid zal regeren, en laten we tot de goden bidden dat Rome, onder Nero, uiteindelijk de droom van Octavius Caesar zal vervullen.'

8. Beoordeel leiders met inzicht. Over leiders heeft iedereen een mening, in goede en bovenal slechte tijden. Na het debacle van de recente verkiezingen wordt het leiderschap in de PvdA meedogenloos gekapitteld. 'De messteken in de rug van Asscher zijn niet te tellen'  kopte Het Parool op 21 maart. Misschien moeten we voorzichtiger zijn in ons oordeel, en grondiger in onze inzichten. Zo schrijft Gaius Cilnius Maecenaes aan Titus Livius:

'Nee, het is wat ik in de teneur van je vraag bemerk waaraan ik me begin te storen, want ik meen (ik hoop dat ik me vergis) de geur van een moralist te bespeuren. En volgens mij is de moralist het meest nutteloze en verachtelijke wezen dat er bestaat. Hij is nutteloos omdat hij zijn energie besteedt aan het geven van een oordeel in plaats van aan het verwerven van kennis, omdat het geven van een oordeel eenvoudig is en kennis moeilijk is. Hij is verachtelijk omdat zijn oordelen een visie van hemzelf weerspiegelen die hij in zijn onwetendheid en trots aan de wereld zou willen opleggen.'

Wanneer je de mikmak van managementboeken en -wijsheden beu bent, dan beveel ik je graag de drie meesterwerken van John Williams aan: Stoner, over een eenzaat in de harde wereld van de universiteit; Butcher's Crossing, over een jongeling die in de Far West een leider volgt, en de donkere kant van dit leiderschap ervaart; Augustus, over een leider die de toenmalige wereld naar zijn hand heeft gezet. Telkenmale slaagt John Williams erin de protagonisten in het verhaal én de lezers van het verhaal tot inzicht te bewegen.

Executive Master of Marketing

Rudy Moenaert is Academic Director van de Executive Master of Marketing. Deze master is ontwikkeld voor getalenteerde commerciële professionals die willen excelleren in marketing, management en strategie. Deelnemers leren richting te geven aan strategisch marketingbeleid en deze richting uit te zetten in hun eigen organisatie.

Lees meer over de TIAS Master of Marketing