Inspecties onder druk: Politieke invloed en rechtsorde
11 juni 2023 gaven inspecteurs-generaal Alida Oppers en Theodor Kockelkoren een opmerkelijk interview in NRC; zij zijn respectievelijk verantwoordelijk voor het toezicht op het onderwijs en op de mijnen. Zij spraken hun zorgen uit over de onafhankelijke rolinvulling door de inspecties. In het huidige kabinetsakkoord staat een passage over het belang van de onafhankelijkheid van inspecties in relatie tot de democratische rechtsorde. Er bestaat een groot verschil tussen politieke ambities en wensen ten aanzien van de onafhankelijke rolinvulling door inspecties en de feitelijke bestuurlijke praktijk.
De praktijk laat daaraan tegengestelde ambtelijke en politieke neigingen zien om inspecties als bestuurlijk sturingsinstrument in te zetten. Zij duiden op concrete voorvallen in het Groningendossier en in het onderwijsveld.
De wettekst is op het punt van rollen, bevoegdheden en verantwoordelijkheden voor inspecties helder. Als voorbeeld de wet op het onderwijstoezicht.
(artikel 2.2. wet op het onderwijstoezicht)
Onze Minister geeft met betrekking tot de uitoefening van de in deze wet aan de inspectie toegekende bevoegdheden uitsluitend in schriftelijke vorm zijn aanwijzingen, onder mededeling daarvan aan de Staten-Generaal.
Verstoord evenwicht
In het bovenstaande artikel is de verhouding tussen minister, inspectie en staten-generaal duidelijk weergegeven. Het kabinetsaccoord gaat niet voor niets over de democratische rechtsorde. Het ondergraven van de basis van wettelijke verhoudingen vanwege korte termijnoverwegingen die zijn ingegeven door politieke motieven, bestuurlijke overwegingen of ambtelijke tactieken is beschadigend voor de democratische rechtsorde. Formele verzoeken tot openbaarmaking van bestuurlijke en ambtelijke teksten, grondig speurwerk van onderzoekjournalisten en informatie van uitvoerende ambtelijke professionals die de wet boven korte termijn bestuurlijke overwegingen stellen brengen de discussie van de bestuurlijke achterkamers naar het publieke debat. Het is goed dat dit gebeurt, maar de route zou een andere moeten zijn. Het debat hoort ook zonder deze aansporingen te worden gevoerd met de democratische vertegenwoordigende organen. Op basis van die gesprekken kan met en in de samenleving worden gesproken.
Versterking van onze democratische rechtsorde
Ter illustratie, wanneer je oprechte zorg hebt voor onze democratische rechtsorde dan is voldoende ambtelijke capaciteit voor zorgvuldige naleving van de wet door overheid en uitvoeringsorganisaties belangrijker dan een uitbreiding van de communicatieafdelingen van de departementen tot 851,7 fte in 2022.
Volgens
de teksten van de rijksoverheid zijn deze ambtelijke communicatie-medewerkers aangetrokken “met een grote rol voor beeld, storytelling en dilemmalogica en met kennis van gedrag.”
In dergelijke teksten gaat het te weinig over transparantie, rolzuiverheid en eerbiediging van taken en verantwoordelijkheden en te veel over de verpakking van bestuurlijke boodschappen. Ambtelijk ontstaan ook tegenstellingen en fricties tussen inhoudsbetrokkenen en ‘beeldvormers’. De rijksoverheid brengt daarmee de democratische vertegenwoordigers en (al dan niet georganiseerde burgers) in een schimmendemocratie die ons verder weghaalt van de zo noodzakelijke versterking van onze democratische rechtsorde.
Vergroot als bestuurder de maatschappelijke impact van je publieke of non-profitorganisatie
Als bestuurder in het publieke domein heb je te maken met zeer specifieke vraagstukken. Je organisatie moet in de complexe omgeving van de publieke arena aantoonbaar bijdragen aan onderwijs en ontwikkeling, welzijn en gezondheid, rechtvaardigheid en sociale binding. Om de publieke en non-profitsector te vernieuwen en voor te bereiden op de toekomst, is er behoefte aan bestuurders met inspirerende perspectieven, gefundeerde kennis en nieuwe vaardigheden. Dankzij dit programma kun jij op een meer verantwoorde wijze strategische keuzes maken.
Lees meer over het Programma voor Bestuurders in Publieke en Non-Profit Sector »