Macht en leiderschap

Macht stelt mensen in staat om te ordenen en dingen gedaan te krijgen. Op die manier geven ze richting aan het bestaan van zichzelf en anderen. In alle tijden zijn er ook leiders geweest die hun macht misbruikten. Dat zal zo blijven. Daarvoor zijn de krachten die door macht worden opgeroepen te sterk. Je hoeft geen psycholoog te zijn om te weten dat macht verslavend kan zijn. Macht stelt ons niet alleen in staat om anderen te dienen, het is ook een middel om onze eigen behoeften te vervullen ten koste van anderen.

Gelukkig zijn integere leiders eveneens van alle tijden. Dit zijn leiders die hun macht op een wijze manier weten te gebruiken. Er zijn vele voorbeelden uit klassieke geschriften die op de integriteit van machthebbers wijzen. Het is dus niet zo dat we pas sinds de ontwikkeling van de moderne psychologie en de beschrijving van leiderschapstheorieën handvatten tot onze beschikking hebben om betere leiders te worden.

Alle culturen en tijden brachten leiders voort die integer met macht konden omgaan. En ook vandaag de dag zijn er wijze leiders die een voorbeeld zijn voor hun omgeving. Velen daarvan zullen we niet kennen, omdat ze niet op de televisie verschijnen, niet in de krant staan en niet tot onze Facebook-vrienden of LinkedIn-relaties behoren.

Maar misschien komen er juist wel namen bij ons op uit onze directe omgeving. Namen van het plaatselijke schoolhoofd, de teamleider in de zorg of de vestigingsdirecteur van de bank. Niet iedere leider bekleedt een toppositie en staat elke dag in de schijnwerpers.

Vaak heb ik aan leiders gevraagd wat macht voor hen betekent. Geregeld waren dat de eerste gesprekken die zij over dit onderwerp hadden gevoerd. Dat is niet verwonderlijk. In academische opleidingen, maar ook in managementtrainingen en in programma’s van business schools, staat het thema macht zelden als studieonderwerp op de agenda, laat staan dat het thema wordt gekoppeld aan iemands persoonlijk functioneren.

Ook in directie- en bestuurskamers wordt het onderwerp macht zelden aangesneden. Als het al wordt besproken, dan is dat over het algemeen alleen het geval als er problemen en spanningen zijn die om een oplossing of strategie vragen. Het bespreken van de onderlinge machtsverhoudingen is vaak taboe, terwijl er wel gemakkelijk wordt gesproken over hoe medewerkers zich tot elkaar of tot de leiding verhouden.

In 600 voor Christus zei de Chinese filosoof Lao Tse al: ‘Wie zijn macht wil bewaren, moet haar niet tonen.’ Voor het praten erover geldt eigenlijk hetzelfde. Mauk Mulder, een van de meest vooraanstaande Nederlandse denkers op het gebied van macht, heeft een aantal wetmatigheden met betrekking tot machtsuitoefening ontdekt. Een daarvan is dat de machtigen in groepen de afstand tot de minder machtigen liever zien vergroten dan verkleinen. Een openlijk gesprek over macht impliceert de voor hen ongewenste mogelijkheid dat de afstand kleiner wordt. De minder machtige streeft meestal immers naar verkleining van macht, en wanneer de afstand groot is, geeft dat aanleiding de machtsafstand ter sprake te brengen of op andere manieren te verkleinen. Anders gezegd: om macht te behouden kunnen de meer machtigen maar beter hun mond houden, en zorgen dat het thema macht niet op de agenda komt te staan.

Oscar David is docent van het TIAS Senior Executive Program, het programma voor ambitieuze senior professionals. In zijn boek Macht! van instinct tot integriteit beschrijft hij de werking en dynamiek van macht.

Lees meer over het Senior Executive Program